Ο Ευαγγελισμός

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, huntingspirits.tv

Ο Guido di Pietro (1387-1455) από το Φιέζολε κοντά στη Φλωρεντία, παγκοσμίως γνωστός ως Fra Angelico, ήταν Δομινικανός μοναχός και υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της εποχής του.Ήταν περισσότερο γνωστός στους συγχρόνους του ως Fra Giovanni da Fiesole και στην Ιταλία αποκαλείται ως Beato Angelico (beato: ευλογημένος). Ο Fra Angelico εφάρμοσε τις νέες μεθόδους της αναγεννησιακής ζωγραφικής, για να εκφράσει κυρίως τα παραδοσιακά θέματα της θρησκευτικής τέχνης. Απέδωσε με σοφία, μέσα από το φως και το χρώμα, τη νέα αντίληψη περί πλαστικότητας και απόδοσης του χώρου. Οι πίνακες του, όπου κυριαρχούν το διάφανο φως και η κατανυκτική ατμόσφαιρα περισυλλογής, στόχευαν κυρίως στη διδαχή του λόγου του Θεού και την ενδυνάμωση της πίστης σύμφωνα με τις αρχές του δόγματος των Δομινικανών. Οι δημιουργίες του πραγματεύονται θρησκευτικά θέματα, αλλά οι άγιοι και οι άγγελοί του είναι αληθινοί άνθρωποι σε πραγματικούς χώρους. Κατά συνέπεια, ο Fra Angelico προσχωρώντας πλήρως στην αναγεννησιακή κουλτούρα δεν απαρνήθηκε τη θρησκευτική πνευματικότητά του. Πίστευε ότι το ταλέντο του ήταν μια ευλογία που του δόθηκε από τον Θεό και ο πίνακές του έπρεπε να είναι καθαρά αφοσιωμένοι στον Θεό και την καλοσύνη των έργων του.

Το έργο του Fra Angelico εξακολουθεί να εντυπωσιάζει ως έργο ενός “αγγελικού χεριού”. Κατά τον 19ο αιώνα, ο κριτικός τέχνης John Ruskin χαρακτήρισε τον Fra Angelico όχι ακριβώς καλλιτέχνη αλλά εμπνευσμένο Άγιο. Ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ οσιοποίησε τον Fra Angelico το 1982, και δύο χρόνια αργότερα τον ονόμασε προστάτη των καλλιτεχνών.

Ο Fra Angelico ήταν στην πραγματικότητα ένας ταλαντούχος ζωγράφος πλήρως σε αρμονία με τις καλλιτεχνικές εξελίξεις της Πρώιμης Αναγέννησης. Ήταν κύριος όλων των μέσων, συμπεριλαμβανομένων πινάκων ζωγραφικής και τοιχογραφιών. Οι τοιχογραφίες του στο δομινικανό μοναστήρι του Αγίου Μάρκου στη Φλωρεντία, γύρω στα 1440, είναι από τα ωραιότερα έργα του. Όταν ο Cosimo de ‘Medici ξανάχτισε το μοναστήρι, ανέθεσε στον Fra Angelico να διακοσμήσει τους τοίχους. Όλες οι τοιχογραφίες, περίπου πενήντα στον αριθμό, έγιναν από τον ίδιο τον Fra Angelico ή υπό την άμεση εποπτεία του.

Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα, και πιθανότατα η πιο διάσημη τοιχογραφία του μοναστηριού, είναι το μεγάλων διαστάσεων έργο Ο Ευαγγελισμός (230 x 321 cm). Βρίσκεται στον τοίχο του βόρειου διαδρόμου και οι μοναχοί την έβλεπαν κάθε φορά που ανέβαιναν τις σκάλες στον πρώτο όροφο.  Ο Fra Angelico έδωσε μεγάλη προσοχή στο σημαντικό αυτό έργο, που αποδεικνύει την ιδεολογική ανεξαρτησία και την πρωτοπορία της τέχνης του, παρότι πρόκειται για θρησκευτικό θέμα. Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ πλησιάζει τη Μαρία στον εξωτερικό χώρο της μονής.  Ο καλλιτέχνης αναπαράγει τα κιονόκρανα από τους κίονες του περιβόλου και οι διαστάσεις των ζωγραφισμένων αρχιτεκτονημάτων αντιστοιχούν σε εκείνες του μοναστηριού. Η πόρτα που διακρίνεται στο βάθος φαίνεται να οδηγεί στο κελί κάποιου μοναχού. Η Μαρία απεικονίζεται ως γλυκιά και αθώα, αλλά έκπληκτη από την άφιξη του Γαβριήλ. Η αθωότητα και η αγνότητά της αντιπροσωπεύεται από τον περίκλειστο κήπο. Τα χέρια της είναι διπλωμένα με τον ίδιο τρόπο όπως του Γαβριήλ, χειρονομία που δείχνει την αποδοχή και την ταπεινοφροσύνη. Η κεντρική στήλη στο προσκήνιο χωρίζει το έργο σε ίσα δύο μέρη, τοποθετώντας το κάθε πρόσωπο στον δικό του χώρο αλλά ταυτόχρονα διατηρώντας τα μαζί.

Όσο και αν παρατηρήσουμε την τοιχογραφία του Ευαγγελισμού, δεν θα βρούμε κάποιο στοιχείο που να εντάσσει το έργο στη συγκεκριμένη στήλη “Drinks in Art”. Ωστόσο, υπάρχουν κι εκείνες οι περιπτώσεις όπου συναντάμε την τέχνη στα ποτά (ή αλλιώς “Art in Drinks”), και στην προκειμένη περίπτωση, ο πιο άγιος από όλους τους καλλιτέχνες έχει συνδέσει το όνομά του με ένα αλκοολούχο ποτό, το Frangelico, ένα ανοιχτόχρωμο χρυσό λικέρ. Πρόκειται για ένα παραδοσιακό, ιταλικό απόσταγμα από ψημένα φουντούκια, με αρώματα κακάου και βανίλιας, πλούσιο σε υφή.

Σύμφωνα με τον θρύλο, η προέλευση του λικέρ χρονολογείται πριν από 300 χρόνια, με την παρουσία καθολικών μοναχών στην περιοχή  Πιεμόντε της Βόρειας Ιταλίας. Οι δεξιότητές τους στην παραγωγή εκλεκτών φαγητών και ποτών συμπεριελάμβαναν και την τέχνη της απόσταξης, ειδικά την αξιοποίηση ενός εκ των βασικών προϊόντων της περιοχής -των άγριων φουντουκιών-, για τη δημιουργία συνταγών λικέρ, σε μία από τις οποίες βασίζεται ακόμα και σήμερα το λικέρ Frangelico. Το όνομά του αποτελεί επίσης μέρος του ίδιου τοπικού μύθου, με ένωση των λέξεων Fra Angelico, προς τιμήν του ονόματος ενός ερημίτη που  πιστεύεται ότι έζησε στους υπέροχους λόφους του Πιεμόντε κατά τον 18ο αιώνα. Όπως αναγράφεται στην ετικέτα του προϊόντος, ο Fra Angelico μέσα από την αγάπη του για τη φύση και τη γνώση των μυστικών του δημιούργησε μοναδικές συνταγές για λικέρ.  

Ποιες είναι, όμως, οι πιθανότητες ενός οινοπνευματοποιού ερημίτη να έχει όχι μόνο το ίδιο ακριβώς όνομα αλλά στην πραγματικότητα και τον ίδιο τίτλο με τον σπουδαίο καλλιτέχνη; Θεωρείται λοιπόν ότι το λικέρ, που κυκλοφόρησε στο εμπόριο το 1978, συνδέεται με τον ζωγράφο Fra Angelico. Ωστόσο, το ίδιο το μπουκάλι μοιάζει με Φραγκισκανό καλόγερο  (καφέ χρώματος ράσο με σχοινί-ζώνη), ενώ ο Fra Angelico ήταν Δομινικανός, του οποίου το ράσο ήταν λευκό και χωρίς ζώνη. Όποια και αν είναι αλήθεια για την προέλευσή του, το ποτό είναι γνωστό ότι εμπνέει με τη μοναδικότητά του. Ίσως αυτή να είναι και η πραγματική σύνδεσή του με το εξαιρετικό έργο του εμπνευσμένου άγιου καλλιτέχνη.

Πηγές: