Το τεύχος Απριλίου 2020 της Ιταλικής Vogue, για πρώτη φορά στη μακρά ιστορία της και εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού, κυκλοφόρησε με ένα ολόλευκο εξώφυλλο που δεν απεικονίζει απολύτως τίποτα.
Με ανάρτησή του στο Instagram, ο αρχισυντάκτης του περιοδικού Emanuele Farneti εξηγεί ότι παρ’ όλο που ετοιμαζόταν ένα διαφορετικό τεύχος, αυτό μπήκε γρήγορα στο ράφι και οι υπεύθυνοι ξεκίνησαν από το μηδέν. Η παράδοση ενός περιοδικού που έχει περάσει από πολέμους, κρίσεις και τρομοκρατικές ενέργειες, δεν της επιτρέπει να κοιτάζει προς την αντίθετη πλευρά των γεγονότων. Ενώ οι άνθρωποι πεθαίνουν, οι γιατροί και οι νοσοκόμες διακινδυνεύουν τη ζωή τους και ο κόσμος αλλάζει για πάντα, το λευκό εξώφυλλο δεν αποφασίστηκε λόγω έλλειψης εικόνων – το αντίθετο. Επιλέχθηκε επειδή το λευκό συμβολίζει πολλά πράγματα συγχρόνως.
Πιο συγκεκριμένα το μήνυμα του αρχισυντάκτη αναφέρει:
«Το λευκό είναι πρώτα απ’ όλα σεβασμός. Το λευκό είναι η αναγέννηση, το φως μετά το σκοτάδι, το άθροισμα όλων των χρωμάτων. Το λευκό είναι το χρώμα που έχουν οι στολές αυτών που βάζουν τη ζωή τους στην πρώτη γραμμή, για να σώσουν τη δική μας. Αντιπροσωπεύει τον χώρο και τον χρόνο που έχει κανείς για να σκεφτεί, καθώς και για να παραμείνει σιωπηλός. Το λευκό είναι για εκείνους που γεμίζουν αυτόν τον κενό χρόνο και χώρο με ιδέες, σκέψεις, ιστορίες, στίχους, μουσική και φροντίδα για τους άλλους. Το λευκό θυμίζει τότε που, μετά την κρίση του 1929, αυτό το αγνό χρώμα υιοθετήθηκε για τα ρούχα, ως έκφραση καθαρότητας για το παρόν και ελπίδας για το μέλλον. Πάνω απ’ όλα: το λευκό δε σημαίνει ότι παραδινόμαστε, αλλά είναι μια κενή σελίδα που περιμένει να γραφτεί, η σελίδα τίτλου μιας νέας ιστορίας που είναι έτοιμη να ξεκινήσει».
Η έκδοση της Πορτογαλίας για τον ίδιο μήνα, επέλεξε επίσης το λευκό (σε συνδυασμό με το μαύρο), ταυτίζοντάς το μεν με τις μάσκες, συμβολίζοντας δε την έννοια της ελευθερίας.
“Freedom on hold – Covid 19. Fear will not stop us” (Ελευθερία εν αναμονή – Covid 19. Ο φόβος δεν θα μας σταματήσει), όπως αναφέρεται και στο σλόγκαν. Η ομάδα της Vogue δεν μπορούσε να φανταστεί ότι το θέμα “Ελευθερία”, που είχε επιλεχθεί πριν από έξι μήνες για το περιοδικό του Απριλίου, θα συνδεθεί με έναν ιό, ο οποίος μας απομακρύνει από την ελευθερία που θεωρούμε δεδομένη καθημερινά, ειδικά σε ότι αφορά στις πιο απλές χειρονομίες, που μόνο ο εγκλεισμός μας τις τόνισε τόσο πολύ. Ένας εγκλεισμός που μας ενέπλεξε σε ένα δίκτυο εικονικών επικοινωνιών, μεταξύ χιλιάδων μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μηνυμάτων κοινωνικών δικτύων και βιντεοκλήσεων.
Η αρχισυντάκτρια του περιοδικού, Sofia Lucas, υπογραμμίζει ότι «ακόμα πιο ιογενής από τον ίδιο τον ιό φαίνεται να είναι ο φόβος που μολύνει μια ολόκληρη κοινωνία, έναν ολόκληρο κόσμο, που συνδέεται με την τεχνολογία και τα μέσα ενημέρωσης, που επιμένει σε μια ζωντανή αναφορά λεπτό προς λεπτό, των χρήσιμων πληροφοριών αναμεμειγμένες με ανησυχητικές πληροφορίες, που δεν φιλτράρουν ό, τι είναι απαραίτητο από αυτό που είναι εντυπωσιακό, και που τροφοδοτεί έντονα τον τυφλό φόβο, τον αληθινό πανικό, που μας αφαιρεί περισσότερη ελευθερία από την πανδημική κατάσταση που αντιμετωπίζουμε».
Για την Lucas, η αγάπη και το φιλί, σύμβολα της ελευθερίας, έχουν ανασταλεί. Το εξώφυλλο του περιοδικού, λειτουργώντας ως χρονοκάψουλα για το ιστορικό γεγονός που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, περιλαμβάνει την εικόνα της συμβολικής μάσκας που καλύπτει το φιλί, την αγκαλιά, τη σχέση που λαχταρούμε τώρα, και θα θυμόμαστε αργότερα, κοιτάζοντας πίσω. «Είναι η στιγμή να συνειδητοποιήσουμε τι φοβόμαστε πραγματικά, ώστε ο φόβος να μετατραπεί σε κάποια μορφή δράσης… Είναι η στιγμή να ξανασκεφτούμε τα πάντα και να αναδημιουργήσουμε τον εαυτό μας, κάτι που δεν είναι δυνατό στα άνετα καλούπια μιας ανενόχλητης ύπαρξης… Το θάρρος να αλλάξουμε, το θάρρος να σηκωθούμε ξανά και να ξεκινήσουμε από το μηδέν όλα όσα είναι απαραίτητα, το θάρρος να φτάσουμε άφοβα σε όσους μας χρειάζονται, το θάρρος να αγαπήσουμε και να μοιραστούμε σε δύσκολους καιρούς είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να θεραπεύσει. Η ζωή, όπως τη γνωρίζουμε, βρίσκεται σε παύση. Η ελευθερία, όπως την αντιλαμβανόμαστε, βρίσκεται επίσης σε παύση. Αλλά η ελευθερία δεν είναι ένα δεδομένο γεγονός, είναι κάτι που ανακαλύπτεται ξανά, επανασχεδιάζεται και κατακτάται κάθε μέρα».
Στην ανάλυση των δύο εξωφύλλων από τους αρχισυντάκτες τους, είναι εντυπωσιακή η -έμμεση- αναφορά στην πολυσημική υπόσταση του λευκού χρώματος. Το λευκό συνδέεται με πληροφορίες και μηνύματα, που αντλούνται από την πραγματικότητα. Τα συναισθήματα, οι συμπεριφορές, τα γεγονότα και οι εμπειρίες στη συγκεκριμένη φάση της ζωής μας, αποτελούν τη βάση για την επίδραση και την εκφραστική δύναμη που έχει το χρώμα. Ο εγκέφαλος δεν ερμηνεύει τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα του φωτός απλά ως λευκό, αλλά αντιλαμβάνεται περισσότερα. Αντιλαμβάνεται τις βιολογικές, ψυχολογικές, κοινωνικές και πολιτιστικές διαστάσεις που του αποδίδονται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, το λευκό, όπως και κάθε χρώμα να ενεργεί ως φορέας των πληροφοριών που μεταφέρει. Σύμφωνα με τον Carl Young, «το χρώμα είναι η μητρική γλώσσα του υποσυνείδητου». Ο Roland Barthes αναφέρει πως η πολυσημική εικόνα εμπεριέχει μια κυμαινόμενη αλυσίδα σημαινομένων, από τα οποία ο αναγνώστης μπορεί να επιλέξει ορισμένα και να αγνοήσει τα υπόλοιπα. Όμως, στην περίπτωση των εξωφύλλων, οι πολλές ταυτόχρονες σημασίες που φέρει το λευκό καταγράφονται αναλυτικά στις επεξηγηματικές προτάσεις των αρχισυντακτών τους, και δύσκολα μπορεί να τις αγνοήσει κανείς.
Σε ένα πρώτο επίπεδο το λευκό συνδέεται με τον τρόπο που βιώνεται στον ανθρώπινο εγκέφαλο, ως άθροισμα όλων των χρωμάτων, για να συμβολίσει σε δεύτερο επίπεδο, όλο εκείνο το σύνολο πραγμάτων (ιδέες, σκέψεις, ιστορίες, στίχοι, μουσικές), που περιμένει να δημιουργηθεί, ώστε να προκύψει κάτι νέο. Επιπλέον, συσχετίζεται με τις στολές και τις μάσκες, ως δείκτης καθαρότητας, φροντίδας, κάλυψης και προστασίας. Παραλληλίζεται με το λευκό χαρτί και την κενή σελίδα, όπου καταγράφονται όλες οι σκέψεις, για να δηλώσει τον κενό χώρο και χρόνο που έχουμε στη διάθεσή μας για επανασχεδιασμό. Ως εκ τούτου, το λευκό συμβολίζει την ελπίδα, την αναγέννηση, τη ζωή μετά το θάνατο. Ακόμα, το λευκό συνδέεται με τη λευκή σημαία, που ενώ αποτελεί σημάδι παράδοσης, ανακωχής ή διαπραγμάτευσης, εδώ, τοποθετείται με το ακριβώς αντίθετο μήνυμα: τη μη παράδοση και το θάρρος. Η συνειρμική σημασία του είναι η ελευθερία. Μία ελευθερία που απαιτεί την πλήρη ενεργοποίησή μας. Κατ’ αντιστοιχία, θα έλεγα, όπως ο Arthur Schopenhauer, επιχειρηματολογώντας σχετικά με τον αποφασιστικό ρόλο του αμφιβληστροειδούς χιτώνα κατά τη δημιουργία της χρωματικής εμπειρίας, πρότεινε ότι η αίσθηση του λευκού λαμβάνει χώρα με την ολοκληρωτική ενεργοποίηση του αμφιβληστροειδούς.
Παρατηρώντας τα εξώφυλλα, ο νους μου οδηγείται στη φράση “εν λευκώ”, που σημαίνει την πλήρη ελευθερία κινήσεων για λογαριασμό κάποιου / χωρίς κανέναν περιορισμό. Η ελευθερία συσχετίζεται με το λευκό σε μία έκφραση που έχει ενσωματωθεί στη γλώσσα και έχει καθιερωθεί. Η φράση αυτή, όμως, δεν περιγράφει τον τρόπο των κινήσεών μας, τις στιγμές της πανδημίας. Η πραγματικότητά μας μοιάζει με μία ελευθερία σαν αυτή στην οποία αναφέρεται ο Οδυσσέας Ελύτης στο βιβλίο του «Εν λευκώ». Συγκεκριμένα, στο τρίτο μέρος της έκδοσης, περιέχεται το κείμενο-δοκίμιο με τίτλο «Χρόνος δεσμώτης και χρόνος λυόμενος», όπου ο Ελύτης γράφει: «Χρειάζεται να αποβάλεις το λίπος του τυπικού των καθημερινών σου αναγκών, καθώς και όλα τα ουδέτερα ή άχροα στοιχεία που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα σημαντικά της ζωής σου και τ’ αποδυναμώνουν, για να νιώσεις τις πραγματικές σου διαστάσεις. Διαφορετικά, χάνεις τα μέτρα σου, περιπίπτεις από ’να σε άλλο αδιέξοδο, και στα ύστερα συνθηκολογείς. Δέχεσαι να ενσαρκώνεις το περίφημο πρακτικό πνεύμα, που μπορεί να αποσπά τον έπαινο των δικών σου επειδή σου παρέχει πλουσιοπάροχα να φας και να πιεις, την ίδια στιγμή όμως σε προσβάλλει με τον ιό της πλήξης και της μοναξιάς».
Ο ιός, που μας απομακρύνει από την ελευθερία που θεωρούμε δεδομένη καθημερινά, είναι ο “εγκλεισμός” την περίοδο που δεν υφίσταται η καραντίνα. Τότε, που ο άνθρωπος, μέσα στους ασταμάτητους ρυθμούς της καθημερινότητας, στρέφει όλη την ενέργεια υπέρ του εγώ, φυλακίζεται από τις επιθυμίες του, απομακρύνεται από τις κραυγές του πλανήτη, αποσυνδέεται από τα όντα που στέκονται εμπόδιο στους ρυθμούς του, και αδιαφορεί για το αποτύπωμά του τόσο στις καρδιές των άλλων όσο και στη γη που τον φιλοξενεί. Ξαφνικά τώρα, στην καραντίνα, ανακαλύπτει τις χαμένες χαρές στα απλά και αυτονόητα, και ψάχνει να βρει τους συνωμότες που ευθύνονται για την κατάστασή του. Διαβάζει για τη συνωμοσιολογία του κατασκευασμένου ιού, του βιολογικού όπλου, του Μεγάλου Αδερφού, του υπερπληθυσμού, της εξάντλησης των αποθεμάτων, της οικονομικής κρίσης και επανεκκίνησης των οικονομιών, της υπερθέρμανσης του πλανήτη, των πειραμάτων και ακτινοβολιών, του τυχαίου και του αποπροσανατολισμού, της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και εργασίας.
Η Άνοιξη είναι η εποχή που η γη αναζωογονείται και ο άνθρωπος ελπίζει, όμως αναρωτιέμαι: Τι απαιτείται για να νιώσει κανείς την πραγματική του υπόσταση; Πόσες θεωρίες και αναλύσεις χρειάζεται να αναγνώσει κάποιος για την επόμενη μέρα, εκείνη που έχει επανασχεδιάσει, με όλες τις ιδέες και υποσχέσεις που έχει καταγράψει στο κενό χαρτί κατά τον κενό χρόνο; Και πόσες πράξεις θα συνδεθούν τελικά με τα σημαντικά της ζωής; Δημιουργούμε, ωστόσο δεν μπορούμε καν να φανταστούμε τη νέα πραγματικότητα που κατασκευάζεται. Πιστεύω -κι εύχομαι να είναι αλήθεια- ότι πίσω από όλα αυτά κρύβεται η συνωμοσία του λευκού γιασεμιού, που δεν άντεχε να ευωδιάζει σε έναν βρώμικο κόσμο. Το μυστικό και το φάρμακο βρίσκεται σε αυτό το μικρό λουλούδι, που συμβολίζει την αγάπη, τη ζωή, την ευτυχία και την ελπίδα, και που με το λευκό του χρώμα «ξαναβλέπεις το φως, σαν να’ σουν χρόνια τυφλός».
Πηγές:
- Vogue Italia: https://www.instagram.com/p/B-r-8mxqzXk/
- Vogue Portugal’s Freedom issue, published April 2020: https://www.vogue.pt/english-version-editors-letter-sofia-lucas-freedom
- Arnheim, R. (2005). Τέχνη και Οπτική Αντίληψη: Η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης. Αθήνα: Θεμέλιο.
- Barthes, R. (1997). Εικόνα – Μουσική – Κείμενο. Αθήνα: Πλέθρον.
- Morioka, A. & Stone, T. (2008). Color design workbook. A real-world guide to using color in graphic design. Massachusetts: Rockport.
- Ελύτης, Οδ. Εν λευκώ. Αθήνα: Ίκαρος.