Το ποτήρι με κρασί

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, huntingspirits.tv

07/09/2015

Στα μέσα του 17ου αιώνα, ένας σπουδαίος ζωγράφος ξεκίνησε την καλλιτεχνική του σταδιοδρομία, ο Γιοχάνες (ή Γιαν) Βερμέερ (1632-1675), ο οποίος γεννήθηκε στο Ντελφτ της Ολλανδίας. Ο Βερμέερ συγκαταλέγεται, μετά τον Ρέμπραντ, στους μεγαλύτερους Ολλανδούς ζωγράφους όλων των εποχών. Τα έργα του είναι σήμερα πασίγνωστα, αν και για περίπου διακόσια χρόνια είχαν ξεχαστεί και ανακαλύφθηκαν εκ νέου τον 19ο αιώνα. O Βερμέερ δεν ζωγράφισε πολλούς πίνακες στη ζωή του, περίπου σαράντα έχουν διασωθεί. Οι περισσότεροι έχουν θέμα απλές μορφές που βρίσκονται σε ένα δωμάτιο χαρακτηριστικού ολλανδικού σπιτιού. Η προτίμησή του στην απεικόνιση εσωτερικών χώρων σε συνδυασμό με την αριστοτεχνική χρήση του φωτός, του χρώματος και της προοπτικής, αποτελούν στοιχεία που συνέβαλαν στη δημιουργία αξιοθαύμαστων έργων.

Οι εικόνες του Βερμέερ δεν περιορίζονται μόνο στην ορατή πραγματικότητα. Τα αντικείμενα, τα ρούχα, τα πρόσωπα, τα χαλιά, ακόμη και οι τοίχοι και τα δάπεδα περιγράφονται με κάθε λεπτομέρεια, λουσμένα σ’ ένα φυσικό φως που αποκαλύπτει την ομορφιά τους και μια βαθύτερη διάσταση. Ο ζωγράφος πετυχαίνει μια τέλεια ακρίβεια στην απόδοση της υφής, του χρώματος και της φόρμας. Μαλακώνει τα περιγράμματα, διατηρώντας όμως την εντύπωση του στέρεου και του σταθερού. Αν και ζωγραφίζει παράθυρα, ανοιχτά πολλές φορές, ο χώρος της αναπαράστασης είναι κλειστός, καθώς δεν επιτρέπουν στον θεατή να δει έξω. Ο χώρος αντανακλά τον εσωτερικό κόσμο της εσωτερικής ζωής. Αυτό που ενδιέφερε ουσιαστικά τον Βερμέερ ήταν η ψυχή μέσα στα θέματά του, και η ίδια η ζωγραφική διαδικασία και πράξη.

Το ποτήρι με κρασί (1658-60, 65×77 εκ., Staatliche Museen Preußischer Kulturbesitz, Gemäldegalerie, Βερολίνο) μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα πρώτα πλήρως ώριμα έργα του Βερμέερ. Η τέλεια ντυμένη νεαρή κοπέλα πίνει τις τελευταίες σταγόνες του κρασιού της, κρατώντας το ποτήρι σωστά από τη βάση του, όπως αναφέρεται στα βιβλία καλής συμπεριφοράς της εποχής. Το πρόσωπό της παραμένει κρυμμένο, ιδιαίτερα, τα μάτια της καλύπτονται από τη λάμψη του ποτηριού. Το αριστερό της χέρι, διπλωμένο, οχυρώνει τον εαυτό της από τον επίδοξο άντρα, δηλώνοντας την ικανότητά της να διατηρεί τον έλεγχο της κατάστασης. Η επιλογή του εντυπωσιακού κόκκινου σατέν φορέματος με χρυσό μπροκάρ υποδηλώνει ότι η κοπέλα ίσως έχει υψηλές προσδοκίες από τη συνάντηση με τον ευγενή κύριο, και με το ντύσιμό της έχει ως στόχο να κάνει την καλύτερη εντύπωση.

Ο άντρας στέκεται σε μία απόσταση σεβασμού από τη γυναίκα, την οποία όμως μοιάζει σα να προσπαθεί να μεθύσει. Φαίνεται ανυπόμονος να της προσφέρει κι άλλο κρασί, παρ’ όλο που εκείνη έχει ακόμα το μόλις αδειανό ποτήρι στα χείλη της. Η σκηνή συνθέτει πιθανόν κάποιο είδος φλερτ, χωρίς να υπάρχει σαφήνεια στους ρόλους. Το ποτήρι με το κρασί που έχει φτάσει στον πάτο, αποτελεί μεταφορά σεξουαλικής πρόκλησης. Μεγεθύνοντας την εικόνα, στην περιοχή του έγχρωμου βιτρό, διακρίνεται μία γυναικεία φιγούρα που αντιπροσωπεύει την Εγκράτεια. Κρατά ένα αλφάδι και ένα χαλινάρι, που συμβολίζουν τις καλές πράξεις και τον συναισθηματικό έλεγχο, αντίστοιχα. Το ανοιχτό παράθυρο εμφανίζεται και στο Κορίτσι με ένα ποτήρι κρασί (1659-1660), έναν άλλον πίνακα του Βερμέερ, με αντίστοιχη θεματολογία.

Ο θεατής της σκηνής μετατρέπεται σε κάποιον που κατασκοπεύει από την κλειδαρότρυπα, όπως συμβαίνει και με τα περισσότερα έργα του Βερμέερ. Το καλυμμένο πρόσωπο της κοπέλας λειτουργεί ως προστατευτικό μέσο των συναισθημάτων της. Ο παρατηρητής έχει εισέλθει σε έναν ιδιωτικό χώρο, και προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει τα σύμβολα που παρουσιάζονται, για να προσεγγίσει, όσο είναι δυνατόν, το νόημα που υπαινίσσεται ο καλλιτέχνης. Τα συμβολικά μηνύματα ενσωματώνονται στη φαινομενική καθημερινότητα.

Είτε πρόκειται για προφανή ρεαλισμό (εξερεύνηση του οπτικού κόσμου) είτε για συγκεκαλυμμένο συμβολισμό (ηθικολογικές ερμηνείες), το τελικό νόημα εξαρτάται από τα συναισθήματα και τις εμπειρίες του θεατή. Το ποτήρι με το κρασί είναι εκείνο που περιέχει τις αισθησιακές απολαύσεις τις ζωής, ταυτόχρονα όμως, καλύπτει το βλέμμα που θα μπορούσε να είναι στραμμένο προς το παράθυρο και προς την εγκράτεια της συμπεριφοράς. Εν τέλει ο πίνακας στέλνει το μήνυμα: «απολαύστε υπεύθυνα»!

 

Δημοσιεύθηκε στο huntingspirits.tv