Ο πότης

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, huntingspirits.tv

17/12/2015

Ο Πωλ Σεζάν (1839-1906) θεωρείται ένας από τους πατέρες της σύγχρονης τέχνης, καθώς με τη ζωγραφική του άνοιξε το δρόμο για τις εξελίξεις εκείνες που την αφετηρία τους θα αποτελούσε ο Κυβισμός. Το μοντέρνο κίνημα στην τέχνη αρχίζει με την έμμονη απόφαση του Γάλλου ζωγράφου να δει τον κόσμο αντικειμενικά, χωρίς να παρεμβάλλονται ούτε το μυαλό που τακτοποιεί ούτε τα ακατάστατα συναισθήματα. Οι πίνακές του είναι αποτέλεσμα παρατεταμένου στοχασμού. Απόλυτα απορροφημένος απ’ ό,τι έβλεπε μπροστά του, οργάνωνε ξανά και ξανά τις οπτικές του αντιδράσεις, ώσπου να δει το θέμα του “σωστά”, αφού ο ίδιος πίστευε ότι «ο καιρός και η σκέψη τροποποιούν σιγά-σιγά την όρασή μας και οδηγούν στην κατανόηση».

Η ζωγραφική μέθοδος του Σεζάν ήταν πρώτα η επιλογή του θέματος και έπειτα η αναζήτηση μιας δομής, μιας οργάνωσης μορφών και χρωμάτων. Πρόθεσή του ήταν η σταθερότητα και η καθαρότητα στην εικόνα που μετέφερε στον μουσαμά του. Ήθελε να αποδώσει τη φύση «με τον κύλινδρο, τη σφαίρα και τον κώνο», όλα σε κατάλληλη προοπτική θέση, που οικοδομούν υπομονετικά το ζωγραφικό έργο και του προσδίδουν όγκο. Δεν δίσταζε, αν ήταν ανάγκη, να θυσιάσει το συμβατικό περίγραμμα, εφόσον αυτό θα τον βοηθούσε στην επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος.

Για να μελετήσει τον κόσμο ως αντικείμενο, ο Σεζάν εκφράστηκε κυρίως με τοπία και νεκρές φύσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αδιαφορούσε για το ανθρώπινο στοιχείο. Οι προσωπογραφίες του είναι από τα αξιολογότερα έργα του. Τα πορτρέτα του, όπως αυτό της εικόνας με τίτλο Ο πότης (1891, 47,6×39,4 εκ., The Barnes Foundation, Merion, Pennsylvania, USA), διακρίνονται για τη μνημειακή τους βαρύτητα, τη βαθιά περισυλλογή, την οικειότητα, την ανθρώπινη ζεστασιά, την απλότητα και την αμεσότητα. Στον πότη παρατηρούμε ότι δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε τη συγκεκριμένη απόχρωση που έχει το σακάκι, αφού δεν πρόκειται για ένα ενιαίο χρώμα, αλλά για τόνους διαφόρων χρωμάτων με πλάγιες πινελιές, που “σπρώχνουν” η μία την άλλη και όλες μαζί δομούν τα θέμα.

Για τον Σεζάν, το χρώμα λειτουργεί ως κατασκευαστικό στοιχείο των όγκων. Σε όλον τον πίνακα παρατηρείται ένα κομμάτιασμα της επίπεδης επιφάνειας σε χρωματικές ζώνες και η δημιουργία ενός μωσαϊκού από ξεχωριστές χρωματικές ψηφίδες. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία, κάθε μικρή ενότητα καθαρού χρώματος προσαρμόζεται στις γειτονικές τις, δημιουργώντας αυτό που ο Σεζάν εννοούσε με τον όρο μετατονισμό. Ο καλλιτέχνης γοητευόταν από τη σχέση του χρώματος με το πλάσιμο των σωμάτων. Σκοπός του ήταν η ζυγιασμένη σύνθεση, γι’ αυτό και μπορούσε να δουλέψει το ίδιο θέμα πολλές φορές. Δεν τον απασχολούσε να δημιουργήσει μνημειώδη έργα, αλλά επιδίωκε να ανακαλύψει μικρές αλήθειες, προκειμένου να επιτύχει την ιδανική σχηματική σύνθεση. Το έργο αποκτά δομή μέσα από την υπολογισμένη σχέση των συστατικών του χρωμάτων.

Παρατηρώντας ξανά τον πίνακα του Σεζάν και έχοντας στο νου την εναγώνια επιθυμία του να κατασκευάσει τον κόσμο αντικειμενικά, ανατρέχω σε έναν άλλον πότη, αυτόν του Γερμανού συγγραφέα Χανς Φάλλαντα (1893-1947). Από το βιβλίο Ο πότης (2012, Αθήνα: εκδόσεις Κίχλη, σελ. 14) παραθέτω τις γραμμές:

Αργότερα διερωτήθηκα πολλές φορές αν είχα μεθύσει εντελώς το βράδυ εκείνο. Όχι, δεν ήμουν μεθυσμένος. Άλλωστε, αν ήμουνα, θα το καταλάβαινε, κι εκείνη κι εγώ – και όμως: εκείνο το βράδυ έζησα το πρώτο μεθύσι της ζωής μου. Δεν τρέκλιζα ούτε μπέρδευα τα λόγια μου. Το ενάμισι ποτηράκι κόκκινο κρασί, νερωμένο μάλιστα, δεν θα μπορούσε ποτέ να έχει τέτοια επίδραση, ούτε καν σε κάποιον άμαθο στο ποτό, όπως εγώ – και όμως: το βράδυ εκείνο το αλκοόλ έφερε μέσα μου τα πάνω κάτω.

Μέσα σε μερικές αράδες καταγράφονται πάνω από 10 λέξεις-εκφράσεις που σχετίζονται με το αλκοόλ και την επήρειά του. Γειτονικές λέξεις που δημιουργούν ένα ρεαλιστικό κείμενο, σε ένα βιβλίο που περιγράφει τις ψυχικές μεταπτώσεις του πρωταγωνιστή Έρβιν Ζόμερ. Κεντρικό θέμα του μυθιστορήματος είναι η αδυναμία του ανθρώπινου χαρακτήρα, η οποία συνιστά τη βάση κάθε εξάρτησης. Ο συγγραφέας αυτοπροσωπογραφείται αποτυπώνοντας ταυτόχρονα την παρακμή μιας ολόκληρης κοινωνίας. Ο πότης, που εκδόθηκε το 1950, αποτελεί μέρος από το Χειρόγραφο του Πότη, το οποίο θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα κείμενα που γράφτηκαν σε ναζιστικό ίδρυμα (ο Φάλλαντα εισήχθη αναγκαστικά σε άσυλο μετά την καταγγελία για απόπειρα φόνου της συζύγου του). Η συγγραφή του έργου πραγματοποιήθηκε με μία εξαιρετικά ιδιόμορφη μέθοδο: ο Φάλλαντα έγραφε μία σελίδα, ύστερα τη γυρνούσε ανάποδα και συνέχιζε να γράφει ανάμεσα στις αράδες, μετά την αναποδογύριζε πάλι και εξακολουθούσε το γράψιμο με τον ίδιο τρόπο. Κι αυτό, γιατί το περιεχόμενο ξέφευγε από την επίσημη πολιτική της εποχής στον τομέα της λογοτεχνίας.

Τόσο ο Σεζάν όσο και ο Φάλλαντα δημιούργησαν τον δικό τους κανόνα, για να περιγράψουν το θέμα τους σωστά και αντικειμενικά. Ο μεν πρώτος νηφάλιος, ο δε δεύτερος εθισμένος στο αλκοόλ, “έχτισαν” το ξεχωριστό έργο τους απορροφημένοι από την πραγματικότητα, σε μία αγωνιώδη προσπάθεια να την κατανοήσουν.

 

Δημοσιεύθηκε στο huntingspirits.tv