The bottle of wine

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, huntingspirits.tv

Ο Joan Miró (1893-1983) ήταν Ισπανός ζωγράφος και γλύπτης και θεωρείται ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους του υπερρεαλισμού, που άσκησε μεγάλη επίδραση στην τέχνη του 20ου αιώνα. Σπούδασε στη Βαρκελώνη (1907-15) και υπήρξε θαυμαστής της τέχνης της πατρίδας του Καταλονίας, της λαϊκής τέχνης, και της αρχιτεκτονική του Antoni Gaudí. Το 1920 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι όπου συμμετείχε στους καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής και συνδέθηκε στενά με τους υπερρεαλιστές. Το εργαστήρι του βρισκόταν δίπλα σε εκείνο του Γάλλου ζωγράφου André Masson, όπου συναντιόνταν καλλιτέχνες και συγγραφείς, για να συζητήσουν περί τέχνης και λογοτεχνίας. Αυτές οι συναντήσεις ήταν αποφασιστικές για τη ζωγραφική του Miró, η οποία προοδευτικά απομακρύνθηκε από τον ρεαλισμό και άνοιξε τον δρόμο προς έναν υπέροχο και φανταστικό κόσμο. Ο Miró διαμόρφωσε ένα εξαιρετικά προσωπικό ύφος στη ζωγραφική του. Η ελεύθερη “καλλιγραφία” των έντονα χρωματισμένων μορφών του, οδήγησε ένα από τα ηγετικά στελέχη του υπερρεαλισμού, τον André Breton, στο να δηλώσει ότι είναι «ο πιο σουρεαλιστής απ’ όλους μας». Οι υπερρεαλιστές, όπως ήδη έχουμε δει στο κείμενο για τον Max Ernst και τον πίνακά του The Cocktail Drinker, είχαν εκφράσει τη λαχτάρα τους να δημιουργήσουν κάτι πιο πραγματικό από την ίδια την πραγματικότητα.

Στο έργο του Miró αντικατοπτρίζεται το ενδιαφέρον του για το υποσυνείδητο, για το “παιδί” που ζει μέσα του και η αγάπη για την πατρίδα του. Ο ίδιος είχε πει πως: «Όταν στέκομαι μπροστά σε έναν καμβά, ποτέ δεν ξέρω τι θα κάνω και είμαι ο πρώτος που εκπλήσσεται από αυτό που αποκαλύπτεται». «Πιστεύω ότι για να κάνουμε κάτι στον κόσμο, πρέπει να νιώθουμε την αγάπη για το ρίσκο και την περιπέτεια και, πάνω απ’ όλα, να ξέρουμε πώς να απαλλαγούμε από αυτό που η μπουρζουαζία και οι οικογένειες αποκαλούν μέλλον».  

Στο Μπουκάλι κρασιού (The bottle of wine, 1924, 73,5 × 65,5 cm, Fundació Joan Miró, Barcelona, από ιδιωτική συλλογή), ο Miró υπογραμμίζει τη σημασία που δίνουν οι υπερρεαλιστές στο υποσυνείδητο και φανερώνει την άποψή του για τις καλλιτεχνικές δυνατότητες που προσφέρει η εφαρμογή του αυτοματισμού, οι οποίες βασίζονται στη φαντασία και στους ελεύθερους συσχετισμούς. Στην εικόνα παρουσιάζεται έναν συνδυασμός από άσχετα στοιχεία: ένα μπουκάλι κρασί και ένα ηφαίστειο που μοιάζει έτοιμο να εκραγεί στη βάση του μπουκαλιού, ένα φίδι με μεγάλα κόκκινα μάτια και μουστάκι, που κυνηγά μια μέλισσα, καθώς και ατμοί που χάνονται στον ορίζοντα. Η λογική που συνδέει τις μορφές είναι ποιητική. Το μπουκάλι, που δίνει τον τίτλο σε αυτή τη σύνθεση, μετατρέπεται σε ένα ηφαίστειο, και με αυτόν τον τρόπο ο Miró αναφέρεται στις ζωντανές δυνάμεις της γης, οι οποίες επίσης αντιπροσωπεύονται από τα βουνά και τον ουρανό. Η παρουσία της μέλισσας και του φιδιού με κατεύθυνση προς τον ουρανό, συνδέονται με το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη για τη φύση. Τα βουνά συμβολίζουν την αγάπη του για την Καταλονία. Ωστόσο, η συνειρμική ελευθερία που δικαιολογεί την αρμονική συνύπαρξη όλων των στοιχείων καταδεικνύει τον θρίαμβο της ασάφειας. Όλα, όμως, βασίζονται σε μια τέλεια ανάλυση του χώρου. «Τα έργα πρέπει να σχεδιάζονται με φλόγα στην ψυχή, αλλά να υλοποιούνται με κλινική ψυχρότητα», αποφάνθηκε κάποτε ο Miró. Και πάντα με μια σαφή προϋπόθεση: το λιγότερο είναι περισσότερο. «Αισθάνομαι την ανάγκη να φτάσω στη μέγιστη ένταση με τα ελάχιστα μέσα», είχε δηλώσει ο καλλιτέχνης.

Στον πίνακά του, ο Miró εκφράζεται με κυματοειδείς κινήσεις στις μορφές και τις γραμμές, γιατί όπως εξηγούσε: «Προσπαθώ να εφαρμόζω χρώματα σαν λέξεις που σχηματίζουν ποιήματα, σαν νότες που συνθέτουν μουσική». Τα χρώματα σε συνδυασμό με τα περιγράμματα, χρησιμοποιούνται με τέτοιον τρόπο, ώστε τα στοιχεία να είναι εύκολα αναγνωρίσιμα από το κοινό. Τον Miró τον απασχολούσε όχι μόνο η απόχρωση που θα έδινε στο κρασί, συσχετίζοντάς το με το σταφύλι, αλλά και τα χρώματα που παράγουν τα αρώματα και οι γεύσεις όταν δοκιμάζονται. Για παράδειγμα, μπορούμε να αποδώσουμε μπλε χρώμα στη γεύση λεβάντας ή το κόκκινο στο χρώμα που δημιουργούν τα φρούτα. Επίσης, να δώσουμε πράσινες αποχρώσεις όταν το κρασί έχει ελαφριά γεύση από μήλα.

Η παρουσία του κρασιού στον πίνακα δεν είναι τυχαία. Ο Miró, ένας ένθερμος καταναλωτής εκλεπτυσμένων οίνων, συνήθιζε να το απολαμβάνει και να μοιράζεται με πολλούς διανοούμενους του σουρεαλιστικού κινήματος, το πάθος για την τέχνη της ζωγραφικής και των ονείρων. Από τη διαμονή του στο Παρίσι, το έργο του έγινε όλο και πιο φανταστικό. Οι μεγάλες του δημιουργίες σε όλα τα καλλιτεχνικά πεδία αναπτύχθηκαν για περισσότερο από πέντε δεκαετίες. Ο Miró υπήρξε μια σπουδαία προσωπικότητα, που ανέδειξε ότι «Μια ζωγραφική δεν τελειώνει ποτέ, δεν ξεκινά ποτέ, ένας πίνακας είναι σαν τον άνεμο: κάτι που πορεύεται πάντα, χωρίς ανάπαυση»… «Δεν νομίζω ότι η τέχνη έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Ο άνθρωπος θα ανοίγει πάντα νέες πόρτες. Το σημαντικό είναι να μάθουμε πού οδηγούν αυτές οι πόρτες. Και έπειτα να έχουμε τη δύναμη να πάρουμε το μονοπάτι που προέρχεται από αυτές».


Πηγές: