09/10/2015
Ο Γάλλος ζωγράφος Ζωρζ Μπρακ (1882-1963) υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές του κινήματος του Κυβισμού. Ο Κυβισμός, το πρώτο ριζοσπαστικό κίνημα της μοντέρνας τέχνης, ήταν προϊόν μιας αξιοσημείωτης σύμπτωσης επιλογών του Μπρακ με τον Πάμπλο Πικάσο (ενός “γάμου” σύμφωνα με τα λόγια του Πικάσο). Οι δυο τους αξιοποίησαν την αντίληψη του Πωλ Σεζάν, σύμφωνα με την οποία «η φύση μπορεί να αποδίδεται με κυλίνδρους, σφαίρες και κώνους». Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1908, από τον Ανρί Ματίς, για να χαρακτηρίσει έναν πίνακα του Μπρακ σαν «σύνθεση μικρών κύβων». Στη ζωγραφική του Κυβισμού παρουσιάζονται γεωμετρικά σχήματα και στερεά, που δίνουν την εντύπωση του αντικειμένου σε επίπεδα, χωρίς να ισχύουν οι κανόνες της προοπτικής. Το κίνημα του Κυβισμού χωρίζεται σε δύο φάσεις.
Στην Αναλυτική Περίοδο (1909-1912) παρατηρείται μια τάση κατακερματισμού και ανάλυσης. Το αντικείμενο γίνεται ορατό όχι μόνο από μία αλλά από πολλές όψεις ταυτόχρονα, στον ίδιο πίνακα. Δεν υπάρχει ενότητα του χρόνου και του χώρου. Η σύγχυση της φόρμας διαμορφώνει έναν οπτικό γρίφο και μόνο το πνεύμα είναι αυτό που μπορεί να αναπλάσει τις τεμαχισμένες μορφές. Στη φάση αυτή, οι καλλιτέχνες παρακάμπτουν τα φυσικά μοντέλα όλο και περισσότερο, με αποτέλεσμα τα αντικείμενα που απεικονίζονται να αποσυντίθενται σε τέτοιο βαθμό, που είναι αδύνατο να τα διακρίνει κανείς. Σε αυτή την εποχή ανήκει το έργο του Μπρακ Κλαρίνο και μπουκάλι με ρούμι πάνω στο τζάκι (1911).
Οι κυβιστές ζωγράφοι αντιλαμβάνονται πόσο επικίνδυνα έχουν πλησιάσει την πλήρη αφαίρεση και αρχίζουν να προσθέτουν στους πίνακές τους μικρές αλλά εύκολα αναγνωρίσιμες λεπτομέρειες, όπως π.χ. κάποια τυπογραφικά στοιχεία. Ίσως αυτή η αιτία πιθανότατα οδήγησε στο επόμενο βήμα: την επινόηση του κολάζ. Η εισαγωγή του κολάζ στη σύνθεση, περνάει τον Κυβισμό στη Συνθετική φάση (1912-1914). Πλέον οι καλλιτέχνες δεν επιδιώκουν την αναλυτική απεικόνιση του αντικειμένου, αλλά τη δημιουργία καινούργιων, άγνωστων μορφών με μέσα καθαρά πλαστικά.
Το Μπουκάλι με ρούμι (1914, 48×55 εκ.) (εικόνα) είναι έργο του Μπρακ που ανήκει στον Συνθετικό Κυβισμό. Μια λεπτομερής εξέταση του έργου με διερχόμενο φως (τεχνική με την οποία μία πηγή φωτός τοποθετείται πίσω από τον πίνακα) αποκάλυψε σημαντικές μεταβολές της σύνθεσης, μερικές από τις οποίες είναι ελάχιστα εμφανείς με γυμνό μάτι. Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα βρίσκεται στην περιοχή των ζωγραφισμένων γραμμάτων κάτω, στο κέντρο. Αρχικά, ο Μπρακ απεικόνισε τα γράμματα “LE ΡΕΤ” (το πρώτο μέρος του τίτλου της εφημερίδας “LE PETIT PROVENÇAL”). Το διερχόμενο φως αποκάλυψε, επίσης, πολλές μικροσκοπικές οπές σε όλον τον πίνακα. Ο Μπρακ χρησιμοποίησε σχήματα από χαρτί για να συνθέσει το έργο, καρφιτσώνοντάς τα απευθείας στον καμβά. Σε ορισμένες περιοχές, οι επαναλαμβανόμενες οπές δείχνουν ότι ο Μπρακ ρύθμιζε την τοποθέτηση των σχημάτων. Μερικές, αλλά όχι όλες, από τις τρύπες εμφανίζονται σε λογικές θέσεις που αντιστοιχούν στην τελική σύνθεση των μορφών. Κάποιες από τις τρύπες έχουν καλυφθεί με χρώμα, ενώ άλλες έχουν παραμείνει ανοικτές, υποδεικνύοντας ότι ο καλλιτέχνης καρφίτσωνε χαρτιά πάνω από το τελικό στρώμα βαφής και ως εκ τούτου ότι εξέταζε περαιτέρω αλλαγές στη σύνθεση. Ο Μπρακ χρησιμοποίησε το κολάζ με λογική και νηφαλιότητα, χαρακτηριστικά που γενικά κυριαρχούν στο έργο του.
Για τους καλλιτέχνες του Κυβισμού, η προτίμησή τους για μια μάλλον επαναλαμβανόμενη γκάμα θεμάτων μπορεί να έχει κάποια σημασία. Οι νεκρές φύσεις όπου υπάρχουν μουσικά όργανα, μπουκάλια με ρούμι, κρασί, μπύρα, ποτήρια, τραπέζια, λέξεις ή αποσπάσματα από λέξεις που αναφέρονται σε εφημερίδες, σε ετικέτες από μποτίλιες κ.λπ. αποτελούν θέματα που συνδέονται άμεσα με την καλλιτεχνική και μποέμικη ζωή. Ωστόσο, για τους καλλιτέχνες αυτούς, εκείνο που έχει σημασία στην τέχνη είναι να βρίσκονται νέες λύσεις για τα προβλήματα της φόρμας, όχι του θέματος. Τα κολάζ αποτελούν την απόδειξη του πώς ένας καλλιτέχνης μπορεί από κάποια επιμέρους στοιχεία χωρίς αισθητική αξία, να φθάσει σε μορφές εικαστικής δημιουργίας, που εντυπωσιάζουν με την πρωτοτυπία τους αλλά και την καλλιτεχνική τους αρτιότητα.
Στον Κυβισμό, μια σύνθεση μπορεί να απαρτίζεται είτε από πολλά μικρά κομμάτια που αναλύονται και γίνονται αισθητά στο νου, είτε από απλά στοιχεία που ο συνδυασμός τους οδηγεί σε μία πρωτοποριακή ιδέα. Δεδομένου ότι στο παρόν άρθρο γίνεται λόγος για ένα Μπουκάλι με ρούμι, και με αφορμή αυτόν τον χώρο στον οποίο γράφω, η σκέψη αναπόφευκτα ταξιδεύει σε ένα κοκτέιλ με ρούμι. Άλλωστε, ένα κοκτέιλ το οποίο έχει χαρακτηριστεί από τον Σπύρο Πατσιαλό «ως ένας καμβάς όπου αποτυπώνονται πάνω του ποικίλα γευστικά ταιριάσματα, επιτρέποντας όμως στα συστατικά να είναι ανιχνεύσιμα ένα-ένα», θα μπορούσε να ανήκει στο κίνημα του Κυβισμού!
Δημοσιεύθηκε στο huntingspirits.tv