Αρκούδα κατασπάραξε άνθρωπο

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, epatsialos.gr, independent.gr

22/09/2013

Ζητώ συγνώμη για τον παραπάνω τίτλο, αλλά τον θεωρώ ως τον πιο κατάλληλο για το θέμα του παρόντος άρθρου: τη δημοσιογραφία. Αρχικά, ομολογώ πως δεν έχω καμία σχέση με αυτήν. Ως γραφίστρια όμως γνωρίζω για τον ρόλο της οπτικής επικοινωνίας στην προώθηση ενός προϊόντος, μίας επιχείρησης, ενός προσώπου κ.λπ.

Η οπτική επικοινωνία πραγματοποιείται με οπτικά μηνύματα τα οποία απευθύνονται στην αίσθηση της όρασης του αποδέκτη, στα μάτια και στο οπτικό νευρικό του σύστημα, με σκοπό να φτάσουν στον εγκέφαλό του και εκεί να αναλυθούν και να γίνουν κατανοητά. Το μήνυμα πρέπει να σχεδιαστεί, να οργανωθεί και να μεταδοθεί με τα κατάλληλα μέσα, ώστε να είναι δυνατή η οπτική αντίληψή του από τον αποδέκτη του [1]. Η χρήση λεκτικών στοιχείων που διατυπώνουν ένα μήνυμα και η σύνθεσή τους με την εικόνα, ενισχύουν το περιεχόμενο του μηνύματος και κάνουν περισσότερο αποτελεσματική τη μετάδοσή του.

Ένας τίτλος που περιέχει αρνητικές λέξεις ή φράσεις, όπως “τρομακτικός”, “θάνατος”, “δολοφονία”, “βία”, “όπλο”, “σκηνές σοκ”, “τραγικό τέλος”, “άγρια συμπλοκή” κ.ά., χρησιμοποιείται για να τραβήξει την προσοχή του θεατή, ο οποίος είτε διαβάζει ένα άρθρο (σε έντυπα μέσα ή στο διαδίκτυο) είτε παρακολουθεί τις ειδήσεις στην τηλεόραση. Αν ο τίτλος συνοδεύεται από μία φωτογραφία ή σκηνές, επίσης αποκρουστικές, τότε έχει πετύχει το στόχο της ακόμα πιο γρήγορα. Ο δημοσιογράφος που αναλύει το ρεπορτάζ μοιάζει να είναι ή να ήταν παρών στο γεγονός που εξιστορεί και έντρομος δεν μπορεί παρά να εκφραστεί με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Ξέρει όμως την αλήθεια; Τι εξυπηρετεί αυτός ο τρόμος; Ποιος είναι αυτός που επιλέγει τη ροή ειδήσεων και τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται;

Ο Daniel Goleman αναφέρει ότι καθημερινά, χιλιάδες τέτοιες ειδήσεις φθάνουν στ’ αφτιά μας. Η εκδήλωση μοχθηρίας ανατρέπει κάθε έννοια ασφάλειας και πολιτισμού. Οι ειδήσεις αυτές δεν κάνουν τίποτε περισσότερο από το να αντανακλούν πάνω μας ανατριχιαστικά συναισθήματα. Η αντανάκλαση απεικονίζει την έξαρση ενός συναισθηματικού παραλογισμού, μιας απογοήτευσης και μιας αδιαφορίας μέσα στις οικογένειές μας, τις πόλεις μας και την κοινωνική ζωή γενικότερα. Κανένας δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτή την αχαλίνωτη πλημμυρίδα βίας που αγγίζει τη ζωή όλων μας [2].

  • Αν οι κακές ειδήσεις είναι αληθινές, ο τρόπος παρουσίασής τους εξυπηρετεί έναν σκοπό. Την ύπαρξη του σωτήρα που θα κάνει πιστευτό το success story. Εκεί που όλα μοιάζουν ότι έχουν αποσαρθωθεί, πετάγονται εκφράσεις του τύπου “φως στην άκρη του τούνελ”. Δεν έχει σημασία τι έχει παρουσιαστεί έως τώρα. Το αρνητικό κλίμα μπορεί να αποτραπεί από την εικόνα εκείνου που πρώτος θα μιλήσει για τη σωτηρία της χώρας (ποιος είναι αυτός άραγε;).
  • Αν οι κακές ειδήσεις δεν είναι αληθινές, η παρουσίασή τους ως πραγματικές στοχεύουν στον αποπροσανατολισμό. Ο θεατής, μη ικανός να αναλύει κάθε φορά τη λεπτομέρεια που του παρουσιάζεται, νιώθει όλο και πιο αδύναμος μπροστά στην αγριότητα της καθημερινότητας.

Και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις η προσοχή του θεατή κατευθύνεται. Αυτός που κατευθύνει είναι ο πληρωμένος μεγαλο-καναλάρχης, μεγαλο-συντάκτης, μεγαλο-οποιοσδήποτε εξυπηρετεί μεγαλο-συμφέροντα, για να μεγαλο-εξυπηρετείται. Σαν μια τεράστια αρκούδα ανοίγει το στόμα της και κατασπαράζει όποιον βρει μπροστά της, ό,τι αληθινό στέκεται στο βλέμμα της.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να αποδείξω ότι η αρκούδα δεν έχει καμία απολύτως δύναμη. Ο θεατής είναι αυτός που της τη δίνει.

10_Patsialos2

Η εικόνα 1 αποτελεί λεπτομέρεια της παραπάνω εικόνας, την οποία πρωτοαντίκρισα το 2005 σε μία Έκθεση Φωτογραφίας. Αρχικά αναρωτήθηκα γιατί τα παιδάκια της φωτογραφίας μοιάζουν έκπληκτα και τρομαγμένα. Πίστευα ότι μάλλον βλέπουν μία άλλη αρκούδα, που είναι εκτός κάδρου, την οποία είτε είδαν ξαφνικά είτε άκουσαν να βγάζει έναν δυνατό και τρομακτικό ήχο (ίσως ηχογραφημένο). Ας υποθέσουμε ότι έπρεπε να γράψω ένα άρθρο που να συνοδεύεται με την εικόνα αυτή. Ένας τίτλος όπως “Έντρομοι μαθητές μπροστά στη θέα των αρκούδων” ή “Τρόμος διαγράφεται στα πρόσωπα σοκαρισμένων παιδιών”, σίγουρα θα προκαλούσε την προσοχή.

Για την αλήθεια της λήψης της εικόνας ρώτησα τον φωτογράφο Βαγγέλη Πατσιαλό. Που και πότε έχει γίνει η λήψη και γιατί τα παιδιά μοιάζουν τρομαγμένα; Ο Βαγγέλης μού απάντησε ότι πρόκειται για μία φωτογραφία που τράβηξε το 2005 σε Μουσείο Φυσικής Ιστορίας. Τα παιδιά δεν είναι τρομαγμένα. Έχουν πάει εκπαιδευτική εκδρομή με τους δασκάλους τους. Κάποια στιγμή μία δασκάλα ζητάει από τα παιδιά να πάρουν πόζα για να τα φωτογραφίσει. Ζητάει, συγκεκριμένα, να κάνουν όπως και οι αρκούδες! Ο μοναδικός ήχος που ακούγεται είναι η φωνή των παιδιών και το κλικ της φωτογραφικής μηχανής. Κανένας άγριος ήχος. Ζήτησα από τον Βαγγέλη να μου δώσει έναν τίτλο για τη φωτογραφία του. “Εκπαιδευτική Εκδρομή σε Μουσείο Φυσικής Ιστορίας”, ήταν η απάντησή του.

Επομένως, ο ίδιος ο φωτογράφος και μόνο ήταν ο αυτόπτης μάρτυρας της παραπάνω σκηνής. Κανένας άλλος δεν έχει δει την εικόνα από αυτή την οπτική γωνία. Ουσιαστικά πρόκειται για φωτογράφιση μίας φωτογράφισης. Είναι η φωτογράφιση μίας σκηνοθετημένης λήψης. Ενώ, η δασκάλα κάπου θα έχει και τη δική της γωνία λήψης.

Γύρω από μία εικόνα, και γενικότερα γύρω από ένα θέμα, μπορεί να δημιουργηθεί μία ολόκληρη ιστορία. Η φράση «μία εικόνα – χίλιες λέξεις» δεν είναι σωστή. Αντί αυτής θα διάλεγα τη φράση «για τον καθένα, μία εικόνα – χίλιες λέξεις». Διότι ο καθένας μας ερμηνεύει οτιδήποτε αντικρίζει με διαφορετικό τρόπο. Αυτό είναι κακό, όταν ο καθένας είναι εκείνος που προσπαθεί να επηρεάσει την κοινή γνώμη και κυρίως να την αποπροσανατολίσει. Πόσοι δημοσιογράφοι είναι αυτόπτες μάρτυρες γεγονότων; Στόχος της δημοσιογραφίας είναι η συγκέντρωση ειδήσεων και η διάδοσή τους προκειμένου να πληροφορηθεί ο πολίτης. Πουθενά στον ορισμό της δημοσιογραφίας δεν χωρά η υποκειμενική άποψη εκείνου που την ασκεί. Κι όμως, αρκεί να δούμε τους τίτλους των πρωτοσέλιδων. Υποκειμενικά, έχει επιλεχθεί η είδηση που θα σοκάρει και θα υποκινήσει. Αρκεί, επίσης, να παρακολουθήσουμε τις ειδήσεις στην τηλεόραση και να μετρήσουμε τα “ενδεχομένως”.

Ένας δημοσιογράφος, πιθανόν, να αντέκρουε τα παραπάνω και να έλεγε ότι επιλέγει να παρουσιάσει αυτό που θεωρεί ο ίδιος ως σημαντικό. Είδηση δεν είναι ότι διαδηλώνουν ειρηνικά χιλιάδες Έλληνες. Είδηση είναι η βίαιη πράξη. Γιατί η σημασία βρίσκεται στη λεπτομέρεια. Θα έλεγε. Πώς και με ποιον τρόπο, όμως, παρουσιάζεται η λεπτομέρεια; Ως μεμονωμένη; Αυτό είναι το λάθος. Σημαντική είναι εκείνη η λεπτομέρεια, η συσχετιζόμενη με οτιδήποτε υπάρχει γύρω της. Με αυτό που φαίνεται και αυτό που δεν φαίνεται. Σημασία έχει η άποψη της πραγματικότητας. Από ποια πλευρά τη βλέπεις και αν είσαι ικανός να βλέπεις το σύνολο. Σα να είσαι αυτόπτης μάρτυρας. Είναι ο δημοσιογράφος αυτόπτης ή του έχει δοθεί ένα δελτίο τύπου και ένα non paper για να προωθήσει; Έχει παρακολουθήσει όλη τη σκηνή που εξελίσσεται μπροστά του και έχει ακούσει το διάλογο με τα ίδια του τα αφτιά ή αναπαράγει σαν κουτσομπόλης ό,τι “σχεδόν” του ειπώθηκε; Ως εκτελεστής μιας εντολής.

Η δημοσιογραφία δεν είναι παρά μία βιτρίνα αγριότητας και δύναμης. Η πραγματική δύναμη βρίσκεται εκτός της βιτρίνας, είναι μέσα μας. Γιατί εμείς είμαστε οι ζωντανοί!

 

Δημοσιεύθηκε στο independent.gr

Πηγές:

Φωτογραφία: Πατσιαλός Βαγγέλης

[1] Βιθυνός, Κ., Δασκαλοθανάσης Ν., Λυκούδης Μ. & Λυμπεράκης Α. (2002). Οπτική Επικοινωνία, Η Τέχνη και η Επικοινωνία στις Γραφικές Τέχνες, Τόμος Β΄. Πάτρα: ΕΑΠ, σελ. 131.

[2] Goleman, D. (1998). Η συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σελ. 21.