TheTraveler

Η γυναίκα που ταξιδεύει

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, independent.gr

Μια σπουδαία έκθεση με τίτλο “Λιουμπόβ Ποπόβα. Φόρμα. Χρώμα. Χώρος” παραγωγής του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, φιλοξενείται στους δύο ορόφους της Μονής Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη, από τις 12 Οκτωβρίου 2019 έως την 1 Μαρτίου 2020. Περιλαμβάνει σχεδόν το σύνολο των έργων και του αρχειακού υλικού που κατέχει στη συλλογή του το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και συγκεκριμένα περισσότερα από 200 έργα και αντικείμενα, όλα προερχόμενα από τη συλλογή Κωστάκη. Η έκθεση δεν είναι παρά ένα εξαιρετικό ταξίδι στο έργο της Ρωσίδας καλλιτέχνιδας, της “αμαζόνας” της ρωσικής πρωτοπορίας, Λιουμπόβ Ποπόβα.

PopovaPoster

Πρόκειται για ένα ταξίδι στις περιπλανήσεις και τους πειραματισμούς μίας ανήσυχης γυναίκας, διψασμένης για γνώση και δημιουργία. Στο τέλος της εμπεριστατωμένης παρουσίασης και πολύ καλής ξενάγησης που είχα την τύχη και χαρά να παρακολουθήσω, αισθάνθηκα τη θετική ενέργεια του εμπνευσμένου μυαλού της καλλιτέχνιδας, να μεταφέρει στον καθέναν από εμάς το μήνυμα της μάθησης μέσα από την καλλιτεχνική παιδεία. Η παρουσίαση, χωρισμένη σε ενότητες, με τη βοήθεια ισχυρής τυπογραφίας στα επεξηγηματικά κείμενα πριν από τα έργα, αναδεικνύει το πολύπλευρο ταλέντο της ζωγράφου, θεωρητικού, δασκάλας και σχεδιάστριας.

PopovaTypography

Η Λιουμπόβ Σεργκέγιεβνα Ποπόβα (1889-1924) γεννήθηκε στο Ιβανόφσκι της περιφέρειας της Μόσχας και ήταν κόρη πλούσιας οικογένειας. Ο πατέρας της, Σεργκέι Μαξίμοβιτς Ποπόφ, ήταν φιλότεχνος και διέθετε βιομηχανία υφασμάτων, γεγονός που βοήθησε την καλλιτέχνιδα να εξοικειωθεί με τον σχεδιασμό υφασμάτων από την παι­δική της ηλικία, αλλά και να πραγματοποιήσει τα ταξίδια της, για να διευρύνει την καλλιτεχνική της μόρφωση.

Popova

Αντικρίζοντας τα εκθέματα, εντυπωσιάζεται κανείς από τους ρυθμούς με τους οποίους κινείται η Ποπόβα και ταξιδεύει: από πόλη σε πόλη, από χώρα σε χώρα, από καλλιτεχνικό κίνημα σε πειραματισμούς, από τη θεωρία στην πρακτική, από τις καλλιτεχνικές συνεργασίες στις αίθουσες διδασκαλίας, από τη ζωγραφική στον γραφιστικό σχεδιασμό, από το θέατρο στο ύφασμα, από τους εκθεσιακούς χώρους στους δρόμους της Ρωσίας. Ουδείς μένει ασυγκίνητος μπροστά στην ενεργητικότητά της:

  • Από το 1907 μέχρι το 1909 παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής σε καλλιτεχνικά εργαστήρια της Μόσχας. Στα σπουδαστικά της χρόνια επηρεάζεται από τον Ιμπρεσσιονισμό και τον Σεζανισμό, και στα πρώιμα έργα της διακρίνεται το πνεύμα του Πριμιτιβισμού, αλλά και στοιχεία από τον Φωβισμό.
  • Το 1909 ταξιδεύει στο Κίεβο με την οικογένειά της. Επισκέπτεται την εκκλησία του Αγίου Κυρίλλου και μελετά τις αρχαίες τοιχογραφίες της.
  • Την άνοιξη του 1910 πραγματοποιεί ένα σύντομο ταξίδι στην Ιταλία και εντυπωσιάζεται από τους καλλιτέχνες της πρώιμης αναγέννησης.
  • Τον Ιούνιο του 1910 επισκέπτεται τις πόλεις Πσκοφ και Νόβγκοροντ όπου διδάσκεται τεχνικές της αγιογραφίας και επηρεάζεται από την παράδοση της θρησκευτικής ζωγραφικής.
  • Στη συνέχεια ταξιδεύει στην Αγία Πετρούπολη, ενώ το φθινόπωρο στις παλιές ρωσικές πόλεις Ροστόφ Βελίκι, Γιαροσλάβλ, Σούζνταλ, Γιούριεβ-Πολσκόι, Περεσλάβλ. Εκεί η ζωγράφος μελετά την παλαιά ρωσική τέχνη.
  • Το φθινόπωρο του 1912 επιστρέφει προσωρινά στη Μόσχα όπου εργάζεται σε ένα συνεργατικό στούντιο.
  • Στα τέλη του ίδιου έτους μεταβαίνει στο Παρίσι για περαιτέρω σπουδές στην Ακαδημία “Λα Παλέτ”, και βρίσκει στον Κυβισμό τη έξοδο στην καλλιτεχνική κρίση που περνούσε, χωρίς ωστόσο τα μαθήματα των Γάλλων κυβιστών να της φαίνονται αρκούντως ικανοποιητικά.
  • Τον Μάιο του 1913 ταξιδεύει στη Βρετάνη και το καλοκαίρι επιστρέφει στη Ρωσία.
  • Το 1914 πραγματοποιεί τις πρώτες τις εκθέσεις ως μέλος της ομάδας “Βαλές Καρό”.
  • Από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο του 1914 κάνει ένα ακόμα εκπαιδευτικό ταξίδι στην Ιταλία: Γένοβα, Λιβόρνο, Νάπολη, Πομπηία, Ερκολάνο, Ποσειδωνία, Κάπρι, Ρώμη, Φλωρεντία, Πάντοβα, Ορβιέτο, Σιένα, Μιλάνο, Μπολόνια.
  • Με την επιστροφή της στη Μόσχα το 1914, στρέφεται και στον Φουτουρισμό και μεθοδικά πια προσπαθεί να ενώσει τις αρχές του Κυβισμού και του Φουτουρισμού, συμβάλλοντας σημαντικά στο κίνημα του Κυβοφουτουρισμού.
  • Το 1916 είναι η χρονιά που η Ποπόβα περνά με βεβαιότητα από τον Κυβοφουτουρισμό στη μη αντικειμενικότητα.
  • Για το διάστημα 1916-1917 εντάσσεται στην ομάδα καλλιτεχνών «Supremus» του Καζιμίρ Μαλέβιτς, όμως, ο Σουπρεματισμός δεν ριζώνει ποτέ ως θεωρία στο έργο της.
  • Το όνομα της Ποπόβα συνδέεται με τα Ανώτατα Καλλιτεχνικά και Τεχνικά Εργαστήρια (ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ) που ιδρύονται τον Δεκέμβριο του 1920. Πρωτοστατεί στην οργάνωση ενός νέου συστήματος καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, το οποίο αναφέρεται σε μια ενιαία καθολική μέθοδο καλλιτεχνικής παιδείας και εκπαίδευσης των εκπροσώπων όλων των επαγγελμάτων των πλαστικών τεχνών που συνυπήρχαν εντός των τειχών της Σχολής: από τους αρχιτέκτονες έως τους γραφίστες, από τους σχεδιαστές έως τους ζωγράφους του καβαλέτου.
  • Από το 1921 η Ποπόβα συντασσόμενη με τους κονστρουκτιβιστές, αποφασίζει να πάψει να δημιουργεί έργα τέχνης για την ευχαρίστηση μεμονωμένων ατόμων και, αντ’ αυτού, να αφιερώσει τις καλλιτεχνικές και δημιουργικές της δεξιότητες στον σχεδιασμό αντικειμένων καθημερινής χρήσης για τις μάζες.
  • Μεταξύ Δεκεμβρίου 1921 και Μαΐου 1924, εργάζεται παραγωγικά με ένα ευρύ φάσμα μέσων: σχεδιάζει θεατρικά σκηνικά και κουστούμια, αφίσες, γραφιστικά σχέδια και γραμματοσειρές, εξώφυλλα περιοδικών, βιβλία, πορσελάνες και υφάσματα.
  • Η πιο στοχευμένη ενασχόλησή της με τον σχεδιασμό υφασμάτων γίνεται το 1923-24, όταν εργάζεται συστηματικά για το Πρώτο Κρατικό Εργοστάσιο Υφασμάτων της Μόσχας. Σχεδιάζει εκατοντάδες υφάσματα, συνδυάζοντας χρώματα και φόρμες με τον ίδιο τρόπο που το έπραττε και στα ζωγραφικά της έργα, φέρνοντας έτσι την τέχνη της από το εργαστήριο στον σοβιετικό δρόμο.
  • Η Λιουμπόβ Ποπόβα πεθαίνει στη Μόσχα στις 25 Μαΐου 1924, σε ηλικία 35 ετών, λόγω μετάδοσης οστρακιάς από τον πεντάχρονο γιο της, ο οποίος είχε χάσει τη μάχη με τη ζωή λίγο νωρίτερα.

Στο τέλος της έκθεσης, επέστρεψα να δω ξανά τον πίνακα με τίτλο «Γυναίκα που ταξιδεύει», ένα από τα σημαντικότερα έργα της κυβοφουτουριστικής περιόδου της Ποπόβα.

TheTraveler2

Μελετώντας το συνοδευτικό κείμενο μαθαίνουμε ότι στην παρούσα έκθεση ο μεγάλος αυτός πίνακας (λάδι σε μουσαμά, 158,5 x 123 εκ.) έχει τον ίδιο τίτλο με έναν πίνακα που βρίσκεται στο Μουσείο Norton Simon στο Λος Άντζελες, ο οποίος προέρχεται επίσης από τη συλλογή Κωστάκη. Ο διακεκριμένος μελετητής της ρωσικής πρωτοπορίας, Ανατόλι Στριγκαλιόφ, υποστηρίζει ότι το έργο στο Norton Simon αναπαριστά με μεγαλύτερη σαφήνεια μια γυναικεία μορφή, η οποία είναι καθισμένη σε κουπέ τρένου και κρατά μια ομπρέλα. Ο Στριγκαλιόφ προτείνει νέα ονομασία στο έργο της συλλογής Κωστάκη στη Θεσσαλονίκη και το τιτλοφορεί «Άντρας που ταξιδεύει» ή «Συνοδός» επειδή υπάρχουν στοιχεία ανδρικής φιγούρας (π.χ. φράκο, καπέλο). Ωστόσο, υπάρχουν και στοιχεία γυναικείας φιγούρας στη «Γυναίκα που ταξιδεύει» της Θεσσαλονίκης.  Ένα ενδιαφέρον στοιχείο στον κατάλογο της μεταθανάτιας έκθεσης της Ποπόβα που έγινε στη Μόσχα το 1924, δίνει λύση στο ζήτημα των δύο «Γυναικών που ταξιδεύουν». Στις φωτογραφίες που έχουν σωθεί από εκείνη την έκθεση, εικονίζεται στον τοίχο το έργο που σήμερα βρίσκεται στη συλλογή Norton Simon και ονομάζεται «Γυναίκα που ταξιδεύει (δεύτερη παραλλαγή)». Έτσι, μπορούμε να υποθέσουμε ότι εκείνος είναι η δεύτερη παραλλαγή, ενώ ο ομώνυμος πίνακάς του στο MOMus είναι η πρώτη παραλλαγή.

Δεν έχω παρά να συμφωνήσω με την παραπάνω υπόθεση. Η Λιουμπόβ Ποπόβα είναι μια γυναίκα που ταξιδεύει από τον έναν “τόπο” στον άλλον. Σε τόπους πραγματικούς και μεταφορικούς, σε εκείνους τους τόπους που βλέπουν τα μάτια, αλλά είναι η καλλιτεχνική παιδεία που τους κατακτά.


Πηγές:

Φωτογραφίες: Κωνσταντίνα Πατσιαλού