Βακχική γιορτή των Ανδριωτών

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, huntingspirits.tv

Ο Tiziano Vecellio (περ. 1487-1576), γνωστός και ως Titian, ήταν ο μεγαλύτερος Βενετσιάνος ζωγράφος του 16ου αιώνα. Το 1516 ονομάστηκε ζωγράφος της Δημοκρατίας της Βενετίας, της πόλης, που σε όλη τη διάρκεια του 16ου αιώνα ήταν η πλουσιότερη της Ιταλίας και μία από τις πιο πλούσιες της Ευρώπης. Ο Tiziano σύντομα καθιερώθηκε σαν ζωγράφος όχι μόνο των πλουσίων αλλά και των πνευματικών κύκλων της Βενετίας, ενώ στους προστάτες και πελάτες του συγκαταλέγονταν ηγεμόνες και εστεμμένοι από όλη την Ευρώπη. Θεωρείται μάλιστα ότι από τους μεγάλους Ιταλούς ζωγράφους της εποχής, μόνο ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Μιχαήλ Άγγελος και ο Ραφαήλ εκτιμήθηκαν όσο αυτός.

Ο Tiziano προκάλεσε επανάσταση στην τέχνη της ελαιογραφίας, την οποία αξιοποίησε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η παραγωγικότητα και η εργατικότητά του τον οδήγησαν σε νέες πρωτοποριακές τεχνικές. Καινοτομώντας στη χρήση του χρώματος, με τη ρευστή παλλόμενη πινελιά και την πλούσια παλέτα του, ο καλλιτέχνης ανέπτυξε μία χωρίς προηγούμενο εκφραστικότητα και αναγνωρίστηκε ως ο μεγαλύτερος κολορίστας που έζησε ποτέ. Ο όρος κολορισμός αναφέρεται στη διαμόρφωση ενός έργου με βάση το χρώμα και όχι το σχέδιο. Η παραδοσιακή αναγεννησιακή απεικόνιση, όπου η γραμμή ήταν πρωταρχική, έδωσε τη θέση της σε όλο και πιο ενεργητικούς καμβάδες. Ο Tiziano απέρριψε τις ισορροπημένες συνθέσεις και τις αντικατέστησε με ασυμμετρία, δυναμικά θέματα και πιο ελεύθερη οργάνωση του χώρου. Η αρμονική συνολική εντύπωση δινόταν με την προσεκτική εξισορρόπηση κάθε χρώματος με τα διπλανά τους. Έτσι, ο πρωτοπόρος ζωγράφος κυριάρχησε στη βενετσιάνικη τέχνη με δημιουργικότητα, που επέτρεψε στην πόλη να ανταγωνιστεί τα παλαιότερα αναγνωρισμένα καλλιτεχνικά κέντρα της Φλωρεντίας και της Ρώμης.

Ο Tiziano ξεχώρισε κυρίως για τα πορτραίτα του αλλά και για τα έργα με θρησκευτικά και μυθολογικά θέματα. Ο Alfonso d’Este, δούκας της Ferrara στην Ιταλία και ένας από τους σημαντικότερους μαικήνες της εποχής, ανέθεσε στον Tiziano να ζωγραφίσει, για τη διακόσμηση του γραφείου του, μία σειρά από μυθολογικές σκηνές με θέμα τον Βάκχο. Η Βακχική γιορτή των Ανδριωτών (The Bacchanal of the Andrians ή The Andrians, 1523-1526, 175 x 193 cm, Museo del Prado, Madrit) αποτελεί ένα από τα τρία έργα που φιλοτεχνήθηκαν μεταξύ 1518 και 1526. Στον αριστουργηματικό αυτόν πίνακα, ο ζωγράφος εμπνέεται από το βιβλίο Εικόνες (κείμενο 25), το οποίο γράφτηκε στις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα από τον Φιλόστρατο, φημισμένο σοφιστή από τη Λήμνο. Το βιβλίο περιέχει μια συλλογή σύντομων δοκιμίων που περιγράφουν ζωγραφικούς πίνακες ή τοιχογραφίες, ως επί το πλείστον με μυθολογικές εικόνες συνδυασμένες με ποιητικές λεπτομέρειες του συγγραφέα τους.

Η σκηνή εκτυλίσσεται στο νησί της Άνδρου, έναν τόπο που είναι τόσο ευνοημένος από τον θεό Διόνυσο ή Βάκχο. Ο Βάκχος, γνωστός ως ο θεός του κρασιού και του γλεντιού, ευλόγησε την Άνδρο κάνοντας τα ποτάμια να ρέουν με κρασί. Οι Ανδριώτες δείχνουν την εκτίμησή τους και γιορτάζουν το θείο δώρο. Έχοντας μεθύσει, υμνούν τις εντυπωσιακές επιδράσεις του οίνου, η κατανάλωση του οποίου, σύμφωνα με τα λόγια του Φιλόστρατου, κάνει τους ανθρώπους πλούσιους και ισχυρούς, καλούς με τους φίλους τους, όμορφους και ψηλούς. Η μουσική παρτιτούρα στο προσκήνιο αναφέρεται στον κανόνα «εκείνος που πίνει και δεν πίνει ξανά, δεν ξέρει ποτό τι σημαίνει», που αποδίδεται στον Φλαμανδό μουσικό Adriaen Willaert (περίπου 1490-1562). Επιπλέον, οι Ανδριώτες τραγουδούν ότι από όλα τα ποτάμια μόνο αυτός ο ποταμός αναβλύζει από την οινοχόη του Βάκχου, «πίνεται δέ ἀκήρατος», δηλαδή χωρίς να έχει αναμειχθεί με κάτι άλλο. Ωστόσο οι Αρχαίοι Έλληνες έπιναν τον κεκραμένον οίνον (ανάμειξη οίνου και νερού, κι έτσι προέκυψε το κρασί <κράσις =ανάμειξη), γιατί η κατανάλωση άκρατου οίνου θεωρείτο ότι προκαλούσε αντικοινωνική μέθη. Ο Φιλόστρατος περιγράφει τον ανέρωτο ποταμό με όψη μεθυσμένου και ξαπλωμένο σε στρώμα από τσαμπιά σταφύλι, όπως δηλαδή απεικονίζεται από τον Tiziano, ο οποίος προσωποποιεί τον ποταμό με τον εξαντλημένο γέρο στο βάθος.  Η πιο ελκυστική φιγούρα στη σύνθεση είναι το υπέροχο θηλυκό γυμνό στη δεξιά γωνία, στο οποίο ο Tiziano συνδυάζει την ευαισθησία και τον αισθησιασμό. Θεωρείται ότι απεικονίζει την Αριάδνη, σύζυγο του Βάκχου κατά τη μυθολογία.

Ο Βάκχος καταφθάνει στο γλεντοκόπι της Άνδρου με καράβι, τα λευκά πανιά του οποίου εμφανίζονται στον ορίζοντα. Στον ουρανό, διαγράφεται ξεκάθαρα το σύμβολο αυτού του βακχικού σκηνικού, μια γυάλινη κανάτα κρασιού. Ένας νεαρός την κρατά σαν να αναζητά την ισορροπία, και το κρασί που περιέχεται στην κανάτα βρίσκεται σε παραλληλία με τον ορίζοντα. Ο καλλιτέχνης μοιάζει να απεικονίζει θετικό συλλογισμό για το αλκοόλ και το ρόλο του στην κοινωνικοποίηση. Αρκεί να υπάρχει ένα μέτρο…

Ο πίνακας αποτέλεσε έμπνευση και άσκησε τέτοια επιρροή, ώστε οι βακχικές εορτές έγιναν από τα πιο αγαπημένα θέματα ζωγραφικής στον 17ο αιώνα, όπως στο έργο του Nicolas Poussin (Bacchanal: the Andrians, 1628-30, 121 x 175 cm, Musée du Louvre, Paris). Και ο Peter Paul Rubens ζωγράφισε ένα αντίγραφο του συγκεκριμένου έργου, για την εξέλιξη και έκφραση του δικού του στυλ (The Andrians, 1630, 200 x 215 cm, Nationalmuseum, Stockholm). Ο Tiziano απέκτησε τεράστια φήμη και τιμήθηκε όσο κανένας άλλος καλλιτέχνης της εποχής του. Τα χρώματά του αποτέλεσαν πραγματικά επιτεύγματα και οι ζωγραφικές καινοτομίες του επηρέασαν ολόκληρες γενιές καλλιτεχνών.

Peter Paul Rubens, The Andrians, 1630, 200 x 215 cm, Nationalmuseum, Stockholm

Πηγές: