Η αποκατάσταση της Καλλιόπης

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, independent.gr

10/02/2015

«Μουσάων Ελικωνιάδων ρχώμεθ’ είδειν,…»

«Τις Ελικωνιάδες Μούσες θ’ αρχίσω τραγουδώντας…», όπως ο Ησίοδος στη Θεογονία.

Οι κόρες του Δία και της Μνημοσύνης, έμαθαν στον Ησίοδο τραγούδια καλά και του έδωσαν έμπνευση θεσπέσια και μαγική, ώστε να γράψει πώς γεννήθηκαν πρώτα οι θεοί και η γη, οι ποταμοί, ο απέραντος πόντος, τα λαμπερά άστρα και ο αχανής ουρανός. Οι εννέα θυγατέρες, που κατοικούν στον Όλυμπο, είναι η Κλειώ, η Ευτέρπη, η Θάλεια, η Μελπομένη, η Τερψιχόρη, η Ερατώ, η Πολύμνια, η Ουρανία και η Καλλιόπη. Η Καλλιόπη, η πρώτη και η καλύτερη απ’ όλες, συντροφεύει εκείνον από τους σεβαστούς βασιλιάδες τον οποίον οι Μούσες ξεχωρίζουν και στάζουν γλυκιά δροσιά στη γλώσσα του, για να διοικεί με δίκαιες αποφάσεις και σωστά να αγορεύει, να σβήνει γρήγορα τις μεγαλύτερες φιλονικίες και να ικανοποιεί τους αδικημένους πολίτες με καλοπροαίρετα λόγια. Αυτό είναι των Μουσών το θείο δώρο στους ανθρώπους [1].

Τις Μούσες ίσως τις γνωρίζουμε μόνο ως θεές της ποίησης και της μουσικής. Στον Όμηρο, όπου βρίσκουμε τις πρώτες πληροφορίες γι’ αυτές, φαίνεται να είναι αποκλειστικά θεές της μνήμης: «Παρούσες είστε σε όλα και ξέρετε τα πάντα, ενώ εμείς τίποτα δε γνωρίζουμε, τη φήμη μόνο ακούμε και αγνοούμε την αλήθεια», λέει στην Ιλιάδα. Ο επικός ποιητής τις επικαλείται σε διάφορες περιπτώσεις, για να τον βοηθήσουν να θυμηθεί ένα γεγονός [2].

Η χορωδία των Μουσών αποτελούσε μια αδιάσπαστη ομάδα για πολλούς αιώνες. Με το χρόνο αποδόθηκαν, σε κάθε μία, ειδικές δικαιοδοσίες, για τις οποίες οι φιλόσοφοι και οι ρήτορες δεν συμφωνούσαν πάντα μεταξύ τους [3].

Η Καλλιόπη θεωρείται η Μούσα της Επικής Ποίησης, η Κλειώ είναι η Μούσα της Ιστορίας, η Ευτέρπη της Αυλητικής Τέχνης, η Θάλεια της Κωμωδίας, η Μελπομένη της Τραγωδίας, η Τερψιχόρη του Χορού και της Λυρικής Ποίησης, η Ερατώ της Ερωτικής Ποίησης, η Πολύμνια της Θεατρικής Τέχνης και η Ουρανία της Αστρονομίας.

Τον 3ο αι. π.Χ. προς τιμήν των Μουσών τελούνταν τα “Μουσεία”, αγώνες δηλαδή που ήταν αποκλειστικά μουσικοί και ποιητικοί, με έπαθλο ένα απλό στεφάνι [4]. Μουσείο ονομάστηκε ο χώρος που ήταν αφιερωμένος στις Μούσες και στις Τέχνες που αντιπροσώπευαν, και κατ’ επέκταση η λέξη μουσείο απέκτησε τη σημερινή της έννοια, η οποία πέρασε μέσω του λατινικού museum σε άλλες γλώσσες. Αλλά και η λέξη μουσική, που η αρχική της σημασία αφορούσε σε οποιαδήποτε τέχνη προστατευόταν από τις Μούσες, πέρασε σε πολλές ξένες γλώσσες. Οι Μούσες συμβολίζουν την πηγή έμπνευσης για κάθε καλλιτεχνική δραστηριότητα.

Από την αρχαιότητα, οι Μούσες αποτέλεσαν θέμα πολυάριθμων καλλιτεχνικών απεικονίσεων, σε αγάλματα, ανάγλυφα, αγγεία, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά κ.α.

Οι καλλιτέχνες εμπνέονται από τις Μούσες ακόμα και για να αναπαραστήσουν αυτές…

–  Όχι πάντα, μου ψιθύρισε μια γυναικεία φωνή, πριν προλάβω να ολοκληρώσω την πρότασή μου. Νόμιζα ότι παράκουσα, αλλά σταμάτησα να γράφω περιμένοντας να ακούσω ξανά τον ήχο που διέκοψε το σκεπτικό μου. Και η φωνή συνέχισε.

– Δε δίνουμε την έμπνευση σε όλους τους δημιουργούς. Έμπνευση είναι η πνοή, το φύσημα ωραίου – θεϊκού περιεχομένου στη μορφή. Πολλοί είναι εκείνοι που, όπως οι ίδιοι έτσι και τα έργα τους, δεν έχουν περιεχόμενο, αλλά μας χρησιμοποιούν, για να αποκτήσουν κύρος.

– Ποια είσαι; τη ρώτησα.

Η Καλλιόπη, η πρώτη από τις Μούσες και η καλύτερη όπως έγραψες.

– Πώς γίνεται να σε ακούω, εσένα που είσαι μια θεά;

Επικαλέστηκες τη βοήθεια των Μουσών. Ήρθα λοιπόν, να σε βοηθήσω και να με βοηθήσεις.

– Διπλά συγκινημένη από την παρουσία σου, όχι μόνο γιατί άκουσες το κάλεσμά μου, αλλά γιατί ζητάς και από εμένα κάτι.

Σου προσφέρω την αλήθεια στα γεγονότα που καταγράφεις κι εσύ θα ορίσεις το αντάλλαγμα. Θα πούμε πρώτα για την ιστορία των Μουσών στην Ομόνοια.

– Η Ομόνοια είναι η πιο παλιά πλατεία της Αθήνας. Όταν τον Δεκέμβριο του 1834 ο βασιλιάς Όθων εγκαταστάθηκε οριστικά στην πρωτεύουσα, οι αρχιτέκτονες που είχαν αναλάβει τη διαμόρφωσή της, ο Σταμάτης Κλεάνθης και ο Εδουάρδος Σάουμπερτ, ήταν έτοιμοι να δώσουν σάρκα και οστά στα φιλόδοξα σχέδιά τους. Σύμφωνα με αυτά, ο χώρος της Ομόνοιας προοριζόταν για την ανέγερση των Ανακτόρων και εκεί θα διαμορφωνόταν μία πλατεία, η πλατεία Ανακτόρων, που θα είχε ορθογώνιο σχήμα και θα αποτελούσε την καρδιά της Αθήνας. Λόγω αντιδράσεων των ιδιοκτητών της γης, που δεν δέχονταν απαλλοτριώσεις, ως κατοικία των βασιλέων επιλέχθηκε τελικά ο χώρος που βρίσκεται σήμερα το Σύνταγμα. Η παρ’ ολίγον πλατεία Ανακτόρων έγινε κυκλική, η οποία στη συνέχεια ονομάστηκε πλατεία Όθωνος. Μετά την εκδίωξη του Όθωνα, το 1862, η πλατεία μετονομάσθηκε σε Ομονοίας. Την περίοδο 1925-1930, τα έργα για τον υπόγειο σταθμό του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου άλλαξαν για μία ακόμα φορά τη φυσιογνωμία της, ενώ με την πάροδο του χρόνου υπέστη και άλλες μεταμορφώσεις. Το 1934 κατασκευάστηκε υπόγειος εξαερισμός και προκειμένου να καλυφθούν οι οκτώ τρύπες των εξαερισμών τοποθετήθηκαν οι “Μούσες της Ομόνοιας”, οκτώ αγάλματα που απεικόνιζαν οκτώ από τις εννέα Μούσες. Η Μούσα που περίσσευε ήταν η Καλλιόπη. Δεδομένου ότι και το δικό της άγαλμα είχε παραγγελθεί, αλλά δεν τοποθετήθηκε μαζί με τα υπόλοιπα, αποφασίστηκε (άραγε από ποιους;) να στηθεί δίπλα στα δημόσια ουρητήρια, ταυτίζοντας το όνομά της με την τουαλέτα! Όταν οι φαντάροι είχαν αγγαρεία στις τουαλέτες, έλεγαν ότι είχαν ραντεβού με την Καλλιόπη. Αργότερα, όταν απομακρύνθηκαν οι κατασκευές με τα αγάλματα, κάποιες από τις Μούσες τοποθετήθηκαν σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ενώ άλλες αγνοούνται. Αγνοείται και η Καλλιόπη, που δυστυχώς όμως, ακόμα και σήμερα, το όνομά της χρησιμοποιείται χλευαστικά για το αποχωρητήριο του στρατοπέδου [5], [6], [7]. Και η μορφή της πλατείας συνεχώς αλλάζει.

Μακριά από τους οραματισμούς του Κλεάνθη και του Σάουμπερτ, η Αθήνα είναι σήμερα μια πόλη στερημένη από κάθε ομορφιά και λειτουργικότητα. Κατεστραμμένη από την αστοργία και την έλλειψη προνοητικότητας, αποτελεί μοναδικό μνημείο αρχιτεκτονικής τσαπατσουλιάς. Η αρμονία και η καλαισθησία, λαμπρά γνωρίσματα της πόλης κατά την αρχαιότητα, είναι ανύπαρκτα. Το αρχιτεκτονικό αλαλούμ έχει αποτυπωθεί στη στοιχειωμένη πλατεία της Ομόνοιας. Η Οδύσσεια της Αθήνας, ένα έπος άρρηκτα δεμένο με εκείνο της Ομόνοιας, θα συνεχίζεται στο διηνεκές [8]*.

– Ήταν η εκδίκησή σου αυτή; ρώτησα την Καλλιόπη.

Αυτές είναι πράξεις ανθρώπων και όχι θεών. Όταν οι άνθρωποι φέρθηκαν με τόση ασέβεια απέναντι σε εμένα και τις αδερφές μου, εμείς απλά απομακρυνθήκαμε. Εκείνοι δεν ξαναζήτησαν την έμπνευση. Αν πραγματικά την ήθελαν, θα την είχαν. Εγωιστές και αλαζόνες, όλοι κάνουν του κεφαλιού τους, μακριά από την Τέχνη, που υποτίθεται ότι υπηρετούν.

– Με ποιον τρόπο, γράφοντας όλα αυτά, μπορώ να σε βοηθήσω;

Ζητώ την αποκατάσταση του ονόματός μου, και η γνώση των παραπάνω δίνει ένα χέρι βοήθειας.

– Σε καταλαβαίνω απόλυτα. Πόσο πολύ, αλήθεια, ζητώ κι εγώ την αποκατάσταση του δικού μου ονόματος! Το όνομά μου χλευάστηκε επανειλημμένα. Η προηγούμενη Κυβέρνηση έθεσε σε διαθεσιμότητα χιλιάδες συναδέλφους μαζί με εμένα, και για να τα καταφέρει έριξε λάσπη εις βάρος μας, μίλησε περιφρονητικά και υποτιμητικά για τις ειδικότητές μας, μας κορόιδεψε για δήθεν τοποθέτησή μας. Σήμερα, το να ελπίζω ότι απλά θα γυρίσω πίσω, δεν μπορώ να το λάβω ως επανόρθωση. Εσένα, αν σε τοποθετούσαν στο κέντρο της Ομόνοιας, να σε θαυμάζουν όλοι, θα σου έφτανε αυτό;

Τι είναι αυτό, λοιπόν, που απαιτούμε; Μήπως το χρήμα; Γιατί, μια άσημη σε σχέση με εμένα ζητά για τον “ψυχικό πόνο και τη στεναχώρια” που της προκλήθηκε 800.000 ευρώ![9]

– Κοινωνική δικαιοσύνη και απόδοση ευθυνών στους φταίχτες, αυτό ελπίζω και γι’ αυτό αγωνιώ. Η λιτότητα, η ανεργία, η διάλυση των κοινωνικών δομών αποτελούν κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για να αποκατασταθεί το αίσθημα δικαίου, πρέπει να υποδείξεις και τους ενόχους. Μία από αυτούς έχει συνδέσει το όνομά της με το χαρτί υγείας και εξέφραζε τις αποφάσεις της απερχόμενης Κυβέρνησης. Αυτήν θα την έβαζα στις τουαλέτες. Και τους υπόλοιπους στη φυλακή.

Ηθική δικαίωση, δηλαδή. Σωστά μιλάς για το αντάλλαγμα που ορίζεις.

– Μα δεν ζητώ αυτό το αντάλλαγμα από εσένα!

–  Καθώς θα έρθει, όμως, εκείνος ο “άρχοντας” που θα τα καταφέρει, θα είναι ο πιο σεβαστός. Κι εγώ, θα έχω επιστρέψει για να τον συντροφεύω, ώστε να διοικεί με δίκαιες αποφάσεις και σωστά να αγορεύει, να σβήνει γρήγορα τις μεγαλύτερες φιλονικίες και να ικανοποιεί τους αδικημένους πολίτες με καλοπροαίρετα λόγια. Αυτό είναι των Μουσών το θείο δώρο στους ανθρώπους [10].

 

Δημοσιεύθηκε στο independent.gr

Εικόνα:

Η Καλλιόπη, η Μούσα της επικής ποίησης. Ρώμη, Vatican Museums, Pio-Clementine Museum, Room of the Muses. Διαθέσιμη στο

<http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/OMHROS%20ODYSSEIA/Eikones.Odysseia/Homer-Omiros.htm>

Πηγές:

[1], [10] Από τη Θεογονία του Ησίοδου. Μετάφραση: Εσπερίδου, Μ. (1992). Αθήνα: εκδ. Στύγα.

[2], [3], [4] Ρισπέν, Ζ. (2000). Ελληνική Μυθολογία, μετ. Ζαρούκα Κ., Τόμος Δ΄. Αθήνα: εκδ. Αργώ.

[5], [8] Φιλίππου, Φ. (2000). Ομόνοια 2000: Ταξίδι στον ομφαλό της Αθήνας. Αθήνα: εκδ. Άγρα.

* Τα λόγια αυτά είναι βεβαίως του συγγραφέα Φιλίππου Φ. (κατόπιν επεξεργασίας), αλλά θα μπορούσε να μου τα έχει εκμυστηρευτεί η Καλλιόπη!

[6] http://www.sansimera.gr/articles/324

[7] http://www.mixanitouxronou.gr/thimaste-tin-kalliopi-sto-strato-i-misiti-angaria-stis-toualetes-ofili-tin-onomasia-tis-stin-platia-omonias/

[9] http://unfollow.com.gr/web-only/16770-aggelopoulou

Μπαμπινιώτης, Γ. (1998). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.