Οι Γραφικές Τέχνες του Γουτεμβέργιου

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, independent.gr

26/06/2014

Ο όρος Γραφικές Τέχνες περιέχει το σύνολο των τεχνών, μεθόδων και τεχνικών, με τις οποίες δημιουργούνται τα πρότυπα των εντύπων (οι μακέτες), σχεδιαστικά, ζωγραφικά, φωτογραφικά ή ηλεκτρονικά, από τα οποία κατασκευάζονται οι εκτυπωτικές πλάκες και τυπώνονται σε κατάλληλες επιφάνειες, με σκοπό την παραγωγή μιας σειράς όμοιων αντιτύπων. Οι Γραφικές Τέχνες δηλαδή περιλαμβάνουν τη Γραφιστική (τέχνη των προτύπων των έργων των Γραφικών Τεχνών) και την Τεχνολογία των Εκτυπώσεων (τέχνες, μεθόδους και τεχνικές της κατασκευής των μηχανικών προτύπων και εκτύπωσή τους). Στην ευρύτερη έννοια των Γραφικών Τεχνών περιέχονται και όλες οι διαδικασίες επεξεργασίας και περάτωσης των έντυπων προϊόντων (π.χ. βιβλιοδεσία, συσκευασία, φακελοποιία κ.λπ.) [1].

Οι σπουδές στις Γραφικές Τέχνες (Γραφιστική και Τεχνολογία Γραφικών Τεχνών), παρέχουν θεωρητικές και εφαρμοσμένες γνώσεις, που αναπτύσσουν την οπτική αντίληψη, την αισθητική καλλιέργεια, την ικανότητα σχεδιασμού και έκφρασης, τη δυνατότητα χρήσης υλικών, μέσων και τεχνολογιών που καλύπτουν όλο το φάσμα των διαδικασιών παραγωγής ενός εντύπου, ενώ περιλαμβάνουν και μαθήματα σχεδιασμού πολυμέσων, εφαρμογών διαδικτύου, βιομηχανικού σχεδιασμού, κινούμενου σχεδίου κ.ά. [2].

Στην Ελλάδα, με το άρθρο 82 του νόμου 4172/2013 καταργήθηκε η ειδικότητα Γραφικών Τεχνών από τη Δευτεροβάθμια Τεχνική/Επαγγελματική Εκπαίδευση (τυπική εκπαίδευση), ωθώντας τους μαθητές που ενδιαφέρονται για τις Γραφικές Τέχνες στη μη τυπική εκπαίδευση, χωρίς τη δυνατότητα πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, στην οποία θα μπορούν να εισέρχονται μόνο απόφοιτοι Γενικού Λυκείου. Οι μαθητές που δεν θα έχουν πρόσβαση σε τριτοβάθμιο επίπεδο σπουδών στις Γραφικές Τέχνες, θα επιλέγουν απευθείας την εξειδίκευση (μέσω των ΙΕΚ, κολλεγίων, σεμιναρίων κ.λπ.) χωρίς τη δυνατότητα εξέλιξής τους. Επιπλέον, για τους πτυχιούχους Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης είναι δύσκολη η πρόσβαση σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στη χώρα μας. Γενικότερα, διακρίνεται η έλλειψη ενός πλαισίου που να παρέχει σε μαθητές ευρύτερες γνώσεις στο αντικείμενο των Γραφικών Τεχνών, οι οποίες να εξειδικεύονται με το επίπεδο (Δευτεροβάθμια à Τριτοβάθμια), με τα έτη σπουδών και τις κατευθύνσεις που επιλέγουν, σε προγράμματα που να οδηγούν σε απόκτηση πτυχίου, μεταπτυχιακού και διδακτορικού. Βέβαια το πλαίσιο αυτό θα πρέπει να υποστηρίζει την επιμόρφωση, την έρευνα, την ανταλλαγή μαθητών-φοιτητών, την αλληλεπίδραση μεταξύ των επιμέρους κατευθύνσεων, και να χρηματοδοτείται (φυσικά) από το κράτος. Η ύπαρξη ενός τέτοιου πλαισίου θα μπορούσε να οδηγήσει στο να γίνουμε δημιουργοί Βιομηχανίας Γραφικών Τεχνών και όχι απλοί χρήστες εισαγόμενων προϊόντων (υπολογιστών, σχεδιαστικών προγραμμάτων, μηχανών, τεχνικών, υλικών κ.λπ.), ούτε οι επιστήμονές μας να αποτελούν το “εξαγώγιμο είδος” που έχει την ικανότητα να δημιουργεί μόνο εκτός Ελλάδας.

Άλλωστε, αυτήν τη δημιουργία (Βιομηχανίας Γραφικών Τεχνών) καταφέρνουν άλλες χώρες, καθώς δίνουν μεγάλη σημασία στην Εκπαίδευση των Γραφικών Τεχνών, όπως φάνηκε μέσω των ομιλιών-παρουσιάσεων του 46ου Συνεδρίου του Διεθνούς Κύκλου των Πανεπιστημίων Γραφικών Τεχνών (IC – International Circle of Educational Institutes for Graphic Arts: Technology and Management). Το Συνέδριο, στο οποίο είχα την τιμή και τη χαρά να συμμετάσχω, πραγματοποιήθηκε στις 26-27 Μαΐου 2014, στο Βραχάτι Κορινθίας (http://www.ic2014athensgreece.gr/). Διοργανωτής του συνεδρίου ήταν η Πανελλήνια Ένωση Πτυχιούχων Τεχνολογίας Γραφικών Τεχνών, και συνδιοργανωτές το Τμήμα Τεχνολογίας Γραφικών Τεχνών του ΤΕΙ Αθήνας και το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών “Γραφικές Τέχνες-Πολυμέσα” της Σχολής Εφαρμοσμένων Τεχνών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.

Εντυπωσιακή ήταν η μεγάλη συμμετοχή ερευνητών, καθηγητών και επιστημόνων από διάφορα μέρη του κόσμου (αναφέρω τις χώρες αλφαβητικά: Αρμενία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Γερμανία, Ελλάδα, Εσθονία, ΗΠΑ, Κίνα, Κροατία, Ολλανδία, Ουκρανία, Πορτογαλία, Ρωσία, Σερβία, Σλοβενία και Σουηδία [3]), υποστηρίζοντας επάξια τον τίτλο του Διεθνούς. Στόχος του συνεδρίου ήταν να αποτελέσει την αφετηρία για κοινές δράσεις στην έρευνα, την τεχνολογική ανάπτυξη και την καινοτομία. Έχοντας αυτόν το στόχο στο μυαλό μου, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρακολούθησα τα θέματα που σχετίζονται με την Εκπαίδευση των Γραφικών Τεχνών, καθώς μέσα από αυτά αναδεικνύεται η κουλτούρα των διαφορετικών χωρών και η προσέγγιση της Εκπαίδευσης σε κάθε περίπτωση.

Μεγάλη έκπληξη μου προκάλεσε η τεράστια σημασία που δίνουν οι άλλες χώρες στις Γραφικές Τέχνες. Έρευνα, ανταλλαγή μαθητών-φοιτητών μεταξύ διαφόρων λαών, προετοιμασία φοιτητών για έναν συνεχώς εξελισσόμενο κλάδο, και προπαντός παρουσίαση ενός ευρύτερου πλαισίου όπου εντάσσονται οι Γραφικές Τέχνες, το οποίο σχετίζεται με την επικοινωνία, την τέχνη, την τεχνολογία και τις ανθρωπιστικές επιστήμες: αυτά είναι τα κύρια στοιχεία της Εκπαίδευσης των Γραφικών Τεχνών άλλων χωρών.

Όμως σήμερα στην Ελλάδα, η εξαρχής προώθηση της εξειδίκευσης, η μη δυνατότητα εξέλιξης των μαθητών άτυπης επαγγελματικής κατάρτισης και η συνεχόμενη μείωση της χρηματοδότησης από το Κράτος είναι τα κυριότερα προβλήματα της Εκπαίδευσης των Γραφικών Τεχνών (και όχι μόνο), τα οποία οδηγούν τις Γραφικές Τέχνες πολλά χρόνια πίσω. Με τις τακτικές της παρούσας Κυβέρνησης (αλλά και προηγούμενων Κυβερνήσεων) υποβαθμίζεται το αντικείμενο σπουδών, δεν αναγνωρίζεται η αναγκαιότητα ενός τόσο σημαντικού κλάδου που σχετίζεται άμεσα με την τέχνη, τον πολιτισμό της χώρας και την τουριστική βιομηχανία της (βιβλίο, αφίσα, ετικέτα, συσκευασία, γραμματοσειρές, οπτική ταυτότητα κ.ά.), αλλά και με τις νέες τεχνολογίες (web design, e-books, ψηφιακή διαφήμιση κ.ά.), ούτε ενθαρρύνεται ο εκσυγχρονισμός και η έρευνα. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν όσοι ασχολούνται με τις Γραφικές Τέχνες θυμίζουν τις δυσκολίες παραγωγής που αντιμετώπιζε ο Γουτεμβέργιος για την έκδοση των έργων του.

Ο Γουτεμβέργιος (Johann Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg) γεννήθηκε γύρω στο 1400 (λίγες βιογραφικές πληροφορίες είναι γνωστές) στο Μάιντς της Γερμανίας από αριστοκρατική οικογένεια ειδικευμένων τεχνιτών μετάλλου. Ασχολήθηκε από μικρός με μέταλλα, κράματα και καλούπια, αφού μυήθηκε στην τέχνη του χρυσοχόου και του νομισματοκόπου. Κατά τη διάρκεια μιας περιόδου πολιτικών αναταραχών κατέφυγε στο Στρασβούργο, όπου άρχισε να κατασκευάζει καθρέφτες, στην επιφάνεια των οποίων αποτύπωνε κάποιες επιγραφές. Σιγά σιγά προμηθεύτηκε μολύβι και άλλα υλικά κι άρχισε να ασχολείται με ένα ξύλινο πιεστήριο. Πειραματίστηκε με την εκτύπωση μεμονωμένων φύλλων χαρτιού και μικρών βιβλίων. Επέστρεψε στο Μάιντς κάποια στιγμή μεταξύ 1444-1448 με σκοπό να δημιουργήσει μια επιχείρηση εκτύπωσης. Προκειμένου να ολοκληρώσει το μεγάλο του έργο, τη Βίβλο των 42 στίχων (εικόνα), δανείστηκε χρήματα και μη μπορώντας να τα εξοφλήσει εκχώρησε το εργαστήριό του στους δανειστές του. Τελικά το αριστούργημα της τυπογραφικής τέχνης ολοκληρώθηκε για να πληρωθεί ο δανειστής, ιδιοκτήτης πια, του τυπογραφείου του. Ως το θάνατό του ο Γουτεμβέργιος συνέχισε να ασχολείται με την τυπογραφία, και πριν πεθάνει, το 1468, ο άρχοντας της πόλης του Νασάου τον ονομάζει “αυλικό”, προσφέροντάς του κάποια σύνταξη ως ανταμοιβή για το τυπογραφείο που έστησε. Ο Γουτεμβέργιος είχε τη μοίρα άλλων σπουδαίων ανθρώπων, οι οποίοι, πασχίζοντας για τα μεγάλα έργα, δεν δοκίμασαν παρά την αδικία και την καταστροφή [4][5][6].

Ο Γουτεμβέργιος θεωρείται ο πατέρας της τυπογραφίας. Είναι εκείνος που τελειοποίησε τη μέθοδο παραγωγής των κινητών μεταλλικών στοιχείων, επινόησε την τυπογραφική εκτύπωση με τυπογραφικό πιεστήριο, θεμελίωσε την τέχνη της τυπογραφίας και πρόσφερε στην ανθρωπότητα τα μεγάλα έργα του, με κορυφαίο τη Βίβλο των 42 στίχων, το οποίο αποτελεί υπόδειγμα τεχνικής αρτιότητας και αισθητικής πληρότητας [7].

Την εποχή όμως του Γουτεμβέργιου η εφεύρεσή του ήταν επικίνδυνη, γι’ αυτό και ο ίδιος αγωνιζόταν να την κρατήσει μυστική, καθώς ήταν πολύ πιθανό να κατηγορηθεί για μαγεία όποιος κατόρθωνε να πολλαπλασιάζει κείμενα και να παράγει εντελώς όμοια αντίτυπα κάποιου κειμένου. Ιδιαίτερα, όταν με τον τρόπο αυτό αποσπούσε την αποκλειστικότητα παραγωγής τους από κάποια μοναστήρια και αυλές αρχόντων [8]. Η τυπογραφία όμως συνέβαλε μέσω του τυπωμένου βιβλίου (και γενικότερα του εντύπου), που ήταν φθηνό και προσιτό, στην Αναγέννηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού και στην πνευματική ανάπτυξη ολόκληρου του κόσμου. Το 1997, το περιοδικό TimeLife επέλεξε την εφεύρεση του Γουτεμβέργιου ως την πιο σημαντική της δεύτερης χιλιετίας [9].

Είναι κατανοητό ότι οι Γραφικές Τέχνες συμβάλλουν στη δημιουργία και τη διάδοση του πολιτισμού μιας χώρας, παρ’ όλα αυτά προκαλεί έκπληξη γιατί η πολιτεία μας στη σημερινή εποχή αποκλείει με τέτοιον τρόπο την προώθησή τους μέσω της Δημόσιας Παιδείας, τη στιγμή μάλιστα που ιδιωτικοί φορείς διεκδικούν την αποκλειστικότητα των προγραμμάτων σπουδών που αφορούν σε διάφορες, εξειδικευμένες ειδικότητες των Γραφικών Τεχνών.

Ο Γουτεμβέργιος με το έργο του αποδείχθηκε τεχνίτης και καλλιτέχνης, ερευνητής και καινοτόμος, όμως δεν υποστηρίχθηκε από τους άρχοντες και την κοινωνία, δεν χρηματοδοτήθηκε αλλά έπεσε θύμα δανειστών προκειμένου να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα. Είμαι σίγουρη ότι η Γερμανία είναι περήφανη γι’ αυτόν, τι σημασία έχει αν τον κυνήγησε όσο ζούσε; Κάπως έτσι κυνηγά και η Ελλάδα τα παιδιά της που έχουν καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, που θέλουν να δημιουργήσουν και να προσφέρουν το δικό τους λιθαράκι, γιατί επιθυμούν να γίνουν παραγωγοί και όχι τεχνίτες. Ο χώρος των Γραφικών Τεχνών είναι γοητευτικός γιατί περιέχει την τέχνη και την τεχνολογία, τον δημιουργό και το αποτέλεσμα, την έμπνευση και την εξέλιξη, έννοιες που συνεχώς αλληλεπιδρούν και αλληλοεξαρτώνται, και που κυρίως είναι απαραίτητες στην πνευματική ανάπτυξη. Ελπίζω στη δημιουργία εκείνου του πλαισίου Εκπαίδευσης που προανέφερα, το οποίο θα συμβάλει στην εξέλιξη της κοινωνίας και του πολιτισμού.

 

Δημοσιεύθηκε στο independent.gr

Εικόνα:

Σελίδα από τη Βίβλο των 42 στίχων του Γουτεμβέργιου: Διαθέσιμο στο: The British Library Board,  <http://www.bl.uk/onlinegallery/hightours/gutenberg/gutenberglge.jpg>

 Πηγές:

[1], [4], [7], [8]. Βιθυνός, Μ. & Λυμπεράκης, Α. (2002). Ιστορία της Τέχνης/Ιστορία των Γραφικών Τεχνών, Η Τέχνη και η Επικοινωνία στις Γραφικές Τέχνες, Τόμος Α΄. Πάτρα: ΕΑΠ.

[2] http://www.teiath.gr/sgtks/graphics/categories.php?mid=13259&lang=el

[3]. http://www.ic2014athensgreece.gr/conf_programme.html

[5] http://www.themorgan.org/collections/works/gutenberg/who-was-gutenberg

[6], [9]. http://www.hrc.utexas.edu/exhibitions/permanent/gutenbergbible/gutenberg/#top