Manet

Το μπαρ της Ευρώπης

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, independent.gr

14/09/2015

Όταν ο Σπύρος Πατσιαλός με προσκάλεσε στον χώρο του (huntingspirits.tv), προκειμένου να διηγηθώ ιστορίες καλλιτεχνών με θεματολογία γύρω από το αλκοόλ, αποφάσισα να εγκαινιάσω τη στήλη Drinks in Art με ένα έργο το αγαπημένου μου κινήματος, του Ιμπρεσιονισμού, που έχει τίτλο το Μπαρ του Φολί Μπερζέρ (εικόνα 1), το οποίο φιλοτέχνησε ο Εντουαρ Μανέ το 1882.

Κεντρικό πρόσωπο του πίνακα είναι η Σουζόν, μία από τις εργαζόμενες στο Φολί Μπερζέρ, η οποία πόζαρε ως μοντέλο, πίσω από ένα μπαρ που είχε στήσει ο Μανέ στο ατελιέ του. Η Σουζόν ήταν μπαργούμαν και εικονίζεται μπροστά από έναν καθρέφτη, στον οποίο αντανακλάται το κοινό που παρακολουθεί μία παράσταση. Ολόκληρο το φόντο αποτελεί εικόνα μιας αντανάκλασης, όπου αντικρίζουμε την αίθουσα του διασημότερου θεάτρου της εποχής στο Παρίσι.

Η γυναίκα μάς κοιτάζει κατάματα, αλλά στον καθρέφτη φαίνεται ότι γέρνει προς έναν πελάτη. Ο Μανέ έχει μετατοπίσει το είδωλό της στα δεξιά του καμβά, δίπλα σε αυτό του άντρα με το ψηλό καπέλο που μιλάει μαζί της. Πολλοί κριτικοί κατηγόρησαν τον Μανέ για άγνοια της προοπτικής. Το 2000, ωστόσο, μία φωτογραφία που λήφθηκε από την κατάλληλη γωνία, έδειξε τη σκηνή που ζωγράφισε ο καλλιτέχνης. Σύμφωνα με αυτήν τη φωτογραφία, η “συνομιλία” που πολλοί έχουν θεωρήσει ότι πραγματοποιείται μεταξύ της μπαργούμαν και του τζέντλεμαν, αποκαλύπτεται ότι είναι ένα οπτικό τέχνασμα. Ο άντρας βρίσκεται έξω από το οπτικό πεδίο του ζωγράφου, προς τα αριστερά, αντί να στέκεται ακριβώς μπροστά της (εικόνα 2).

43_Manet2Εικόνα 2: Διάταξη του μπαρ και αντανάκλαση της εικόνας.

Ο ζωγράφος, ως παρατηρητής της σκηνής, στέκεται στα δεξιά. Η γυναίκα κοιτάζει προς το μέρος του, εντούτοις, μέσω της αντανάκλασης μοιάζει ότι συνομιλεί με τον άντρα. Ο Μανέ παίζει αριστοτεχνικά με την προοπτική. Κι εμείς, πλέον ως θεατές του πίνακα, έχουμε την εντύπωση ότι βρισκόμαστε στη θέση του άντρα με το καπέλο, όμως αυτό που αντικρίζουμε δεν είναι παρά η ματιά του καλλιτέχνη.

Γράφοντας τις παραπάνω γραμμές για το huntingspirits.tv, κάτι μου έλεγε ότι έπρεπε να επανέλθω στον συγκεκριμένο πίνακα. Ο Μανέ κατάλαβε ότι έβλεπα με τον τρόπο του και μου εκμυστηρεύτηκε όλη την αλήθεια. Μου ανέφερε, λοιπόν, ότι τα γεγονότα δεν κρύβονται στις αντανακλάσεις, και ότι η χρήση του καθρέφτη έχει ως στόχο τη μεταμόρφωση των εννοιών. Το βλέμμα του άντρα δεν διασταυρώνεται με της Σουζόν. Ουσιαστικά, την αγνοεί. Κοιτάζει αριστερά μόνο και μόνο για να μας εξαπατήσει, να μας πείσει ότι βρίσκεται κοντά στην κοπέλα. Η τοποθέτησή του στα δεξιά, συγχέει την πραγματικότητα με την ψευδαίσθηση. Ο θεατής παρατηρεί την Σουζόν και αναρωτιέται γιατί υποδέχεται τον πελάτη με αυτό το γεμάτο απογοήτευση πρόσωπο. Όμως εκείνη έχει απέναντί της το κοινό που απολαμβάνει ένα θέαμα με ακροβατικά: κινήσεις μπρος-πίσω, κωλοτούμπες, ριψοκίνδυνες ενέργειες. Ο Μανέ ζωγράφισε, επάνω αριστερά, τα πόδια του ακροβάτη.

Παρατηρώντας τον πίνακα ξανά, αντιλαμβάνομαι το έργο που έχει σκηνοθετήσει ο Μανέ. Τα βλέμματα όλων είναι στραμμένα εκτός κάδρου, σε άλλο σημείο από αυτό που υποτίθεται ότι κοιτάζουν: του άντρα προς τα αριστερά, του κοινού προς τον ακροβάτη, της Σουζόν προς τον καλλιτέχνη. Κι εμείς, που βρισκόμαστε επίσης εκτός κάδρου, νομίζουμε ότι ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη ματιά της κοπέλας. Αλλά θα πρέπει να σταθούμε στο σημείο θέασης του ζωγράφου, για να δούμε την αλήθεια. Να δούμε ότι με απλές πινελιές στο πρόσωπο της Σουζόν, ο Μανέ μεταφέρει την αίσθηση της αλλοτρίωσης που χαρακτηρίζει τη νυχτερινή ζωή της πόλης. Η κοπέλα μοιάζει απομονωμένη και στο άδειο βλέμμα της αποτυπώνεται η μοναξιά, που έρχεται σε αντίθεση με τη φασαρία του πλήθους.

Ο Μανέ μας διδάσκει ότι είναι αρκετή και πιο σημαντική η γενική εντύπωση του συνόλου, χωρίς να είναι απαραίτητη η λεπτομερής αναφορά και το τέλειο φινίρισμα. Οι ιμπρεσιονιστές περιγράφουν τις εντυπώσεις τους ενεργοποιώντας τη συμμετοχή του θεατή στην καλλιτεχνική πράξη. Το σημαντικό είναι να δραστηριοποιηθεί το άτομο που θεωρεί το περιεχόμενο.

Βλέποντας τα πράγματα με άλλη οπτική και από άλλη προοπτική, όπως αυτή του Μανέ, παραλληλίζοντας το θέμα με όσα συμβαίνουν σήμερα, αντικρίζω τους ηγέτες των οποίων καθρεφτίζεται ο ψεύτικος λόγος τους. Κοιτάζω γύρω μου, έναν κόσμο που παρασύρεται από τους θεατρινισμούς, λαούς που επικροτούν τις ακροβασίες, μία σερβιτόρα που περιμένει τους πελάτες της. Βρίσκομαι σε μία χώρα αλλοτριωμένη στο μπαρ της Ενωμένης Ευρώπης. Γεγονότα που ακόμα κι αν τα αντιληφθεί ο κάθε θεατής, ακόμα κι αν δραστηριοποιηθεί (προς ποια κατεύθυνση;), η χώρα θα επιστρέψει στον εαυτό της, μόνο όταν πάψουν η Ευρώπη να είναι θέατρο και οι ηγέτες υποκριτές.

 

Δημοσιεύθηκε στο independent.gr

Εικόνες:

  1. http://courtauld.ac.uk/gallery/collection/paintings/impressionism-post-impressionism/edouard-manet-a-bar-at-the-folies-bergere
  2. http://www.getty.edu/art/exhibitions/manet_bar/looking_glass.html

About

Κωνσταντίνα Πατσιαλού

Facebook

Bee in Art - Konstantina Patsialou. Graphics, Art & Education