Ο Βάκχος

Κωνσταντίνα ΠατσιαλούArt in article, huntingspirits.tv

18/04/2016

Ο Ιταλός ζωγράφος Μικελάντζελο Μερίζι (1571-1610) ή Καραβάτζιο (όνομα που υιοθέτησε από τον τόπο που γεννήθηκε) παραμένει στην Ιστορία της Τέχνης ως ένας από τους μεγάλους καινοτόμους καλλιτέχνες, καθώς χάρισε στη ζωγραφική μια διπλή ριζοσπαστική διάσταση:

  1. Τον πιστό ρεαλισμό. Ο καλλιτέχνης αναζητούσε την αλήθεια όπως την έβλεπε. Δεν του άρεσαν τα κλασικά πρότυπα και δεν είχε κανένα σεβασμό προς την “ιδανική ομορφιά”. Προσανατόλισε την τέχνη του στην αντικειμενική παρατήρηση της φύσης, καταργώντας τις συμβάσεις. Έκανε ό,τι μπορούσε για να είναι οι μορφές του πιο πραγματικές και απτές. Ζωγράφιζε κατευθείαν από τα μοντέλα του, τα οποία επιλέγονταν από τον υπόκοσμο, και τα απεικόνιζε ρεαλιστικά, σαν τα επεισόδια να εξελίσσονταν μπροστά του. Σε όλα τα έργα του, ακόμα και στα θρησκευτικού χαρακτήρα, προέβαλλε λαϊκά πρόσωπα, στη θέση των εξιδανικευμένων μορφών του παρελθόντος.
  2. Τη δραματοποίηση που εκφράζεται με την επαναστατική χρήση του φωτός. Ο Καραβάτζιο ενίσχυσε το δραματικό στοιχείο μέσω ενός έντονου, σχεδόν τεχνητού, φωτισμού όπου κυριαρχεί η φωτοσκίαση (κιαροσκούρο). Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούσε το φως για να τονίσει κινήσεις, εκφράσεις και αντικείμενα, μετέτρεπε τη σύνθεση σε μία θεατρική παράσταση. Οι φωτισμένες μορφές προβάλλονταν μέσα από βαθιά σκιά, αναδεικνύοντας το δυναμισμό της δράσης.

Οι πρώτοι πίνακες του Καραβάτζιο εμφανίζουν μία ή περισσότερες ανδρικές μορφές από τη μέση κι επάνω, που είτε ετοιμάζονται να παίξουν κάποιο μουσικό όργανο είτε απεικονίζονται σύμφωνα με μυθολογικά ή αλληγορικά πρότυπα. Χαρακτηριστικά αυτών των έργων είναι οι σαφείς λεπτομέρειες, το δυνατό και καθαρό φως, και ο διάχυτος αισθησιασμός που οφείλεται στο θελκτικό βλέμμα των αγοριών.

Εκτός από αυτούς τους πίνακες, ο ζωγράφος φιλοτέχνησε και έργα θρησκευτικού χαρακτήρα, μεγάλων διαστάσεων, που η σύνθεσή τους μοιάζει να είναι επέκταση του πραγματικού χώρου, προκειμένου οι θεατές να αισθάνονται σαν να παίρνουν μέρος στη σκηνή. Πέρα από τις απόλυτα ρεαλιστικές λεπτομέρειες, τα έργα εντυπωσιάζουν για την έντονη φωτοσκίαση και τη θεατρικότητα των χειρονομιών.

Ο Βάκχος (1596-1597, 95×85 cm, Galleria degli Uffizi, Florence, Italy) ανήκει στην πρώτη κατηγορία και είναι ένα από τα γνωστότερα έργα του καλλιτέχνη, όπου απεικονίζεται ο θεός των αμπελιών και του κρασιού. Σύμφωνα με την κλασική εικονογραφία, ο Βάκχος παρουσιάζεται γυμνός, φορώντας στο κεφάλι ένα στεφάνι από φύλλα αμπελιού ή κισσού, και κρατώντας ένα τσαμπί σταφύλι ή ένα ποτήρι κρασί. Στον αναφερόμενο πίνακα, ο Βάκχος κρατά το ποτήρι με το αριστερό του χέρι, εικονογράφηση που πιθανόν να συνδέεται με τον συμβολισμό της μέθης. Όμως, ορισμένοι θεωρούν ότι η σύνθεση αποτελεί αντανάκλαση του θέματος σε καθρέφτη, δηλαδή ότι ο Καραβάτζιο χρησιμοποίησε, για να ζωγραφίσει το θέμα του, ένα σύστημα κατόπτρων. Στην εικόνα διακρίνουμε την εξαιρετική ρεαλιστική απόδοση της νεκρής φύσης, καθώς και της ρευστότητας του υγρού και της διαφάνειας του γυαλιού. Μία πρόσφατη αποκατάσταση του πίνακα αποκάλυψε το περίγραμμα ενός ανθρώπινου προσώπου στην καράφα του κρασιού, το οποίο πιστεύεται ότι είναι η αυτοπροσωπογραφία του καλλιτέχνη.

Ο Βάκχος, ως θεός, δεν παρουσιάζεται με εξιδανικευμένο τρόπο. Αντιθέτως, μοιάζει με έναν άνθρωπο του λαού, σαν εκείνους με τους οποίους ο Καραβάτζιο τριγυρνούσε σε ταβέρνες και οίκους ανοχής. Ο ζωγράφος επικεντρώνεται στον ανθρώπινο χαρακτήρα, γι’ αυτό άλλωστε, όπως και στην πλειοψηφία των έργων του, το τοπίο απουσιάζει. Ο Βάκχος διακρίνεται από ιδιαίτερη ερωτική φόρτιση, κυρίως μέσω του αισθησιακού βλέμματός του. Τα βρώμικα νύχια του αλλά και το καλάθι με τα σάπια φρούτα ενδεχομένως να έχουν συμβολικό μήνυμα: μερικοί μελετητές αντιλήφθηκαν τον στόχο του καλλιτέχνη να υπενθυμίσει στον θεατή το εφήμερο της επίγειας ζωής. Ίσως, όμως, παρατηρούμε εκείνο που πραγματικά αντίκριζε ο δημιουργός.

Ο Καραβάτζιο ζωγράφιζε απευθείας στον καμβά με ελάχιστη προετοιμασία. Υπήρξαν φορές που εγκατέλειψε τη σύνθεσή του, γιατί δεν τον ικανοποιούσε, ξεκινώντας μία νέα, επάνω στον ίδιο πίνακα. Η τεχνική του ήταν τόσο αυθόρμητη όσο και ο χαρακτήρας του. Ο Καραβάτζιο, ο οποίος δεν ήταν μόνο τολμηρός και επαναστάτης αλλά ατίθασος και ευέξαπτος (συμπεριφορά που τον οδήγησε ακόμα και στη δολοφονία ενός άντρα), έζησε μία ταραχώδη ζωή που έληξε πρόωρα, στα τριάντα εννέα του χρόνια. Ωστόσο, η τέχνη του άσκησε τεράστια επιρροή στις επόμενες γενιές ζωγράφων σε όλη την Ευρώπη.

Δημοσιεύθηκε στο huntingspirits.tv

Πηγές:

http://www.uffizi.com/painting-bacco-uffizi-gallery.aspx

Gombrich, E.H. (2000). Το Χρονικό της Τέχνης. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Μορφωτικής Τραπέζης.

Ρηντ, Χ. (1986). Λεξικό εικαστικών τεχνών. Αθήνα: Υποδομή.

Χόνορ, Χ. & Φλέμινγκ, Τζ. (1993). Ιστορία της Τέχνης, Τ. 3. Αθήνα: Υποδομή.

Τόμος 9: Καραβάτζιο στο Art Gallery (2003). DeAgostini Hellas